Daromad turlari. Daromadlar ik,tisodiyot nazariya siga kura ishlab chikdrishda k,atnashgan omillarning



Download 37,5 Kb.
Sana30.12.2021
Hajmi37,5 Kb.
#94976
Bog'liq
Daromad turlari


Daromad turlari. Daromadlar ik,tisodiyot nazariya-

siga kura ishlab chikdrishda k,atnashgan omillarning

shu ishlab chi^arishdan olinadigan umumiy daromadga

K^shgan ^issasi buyicha takrimlanadi. Ishlab chik,a-

rilgan ma^sulotlardan tushadigan daromadni bunday

taksimlanishi jamiyat uchun kerakli bulgan tovarlar

va xizmatlarni ishlab chik,arishni ragbatlantiradi.

Ishlab chik^arilgan ma^sulotlar va xizmatlar jamiyatdagi insonlarning turmush darajasini belgilab be-

ruvchi baza xisoblanadi va bu boylikdan jamiyatdagi

xdr bir shaxsning uz ulushini olishi bozor sharoitida

tengchilikka asoslanmaydi. Lekin, bunday taksimla-

nishning tenglikka asoslanmaganligi kupchilikni

koniktirmaydi. Shuning uchun xam davlat daromadlar-

dagi notekislikni yumshatish uchun uzining daromad

siyosatini amalga oshiradi.

Ishlab chikarish omillari egasining daromadi

omillar bozorida aniklanadi. Ma’lumki, korxona ega-

lari ishlab chikarish omillarining egalariga (ishchi

kuchi, kapital, yerga) xar bir omilning chekli maxsulo-

tiga kura xak tulaydi. Ishlab chikarish resurslari

xarajatlarini tulagandan keyingi k,olgan daromad kor­

xona ixtiyorida koladi va unga korxona egalarining

iktisodiy foydasi deyiladi.

Iktisodiy = Umumiy _ Ishlab chikarish

foyda daromad omillari xarajati

Mukammallashgan bozor nazariyasiga kura, mukam-

mallashgan bozorda ishlab chikarish omillari egalari

korxonadan, shu korxonada ishlatilgan omillari uchun

olgan xaki, shu omillarning chekli maxsulotiga anik

teng bulsa, u xolda iktisodiy foyda nolga teng bula­

di (agar masshtab samarasi uzgarmas bulsa).

Ma’lumki, korxonalar uz kapitali ga ega, shu sa-

babli ular uz kapitalini ishlatgani uchun foyda ola-

dilar.


Shunday kilib, bozor sharoitida kuyidagi daro-

madlar asosiy daromadlar xisoblanadi: ishchi kuchi

daromadi, kapitalga daromad (foizlarda), kichik fir-

malar daromadi, renta — yer egalari daromadi, sof

foyda.

Nominal va real daromadlar. Nominal daromad —

bu solik va narxlarning uzgarishiga boishk bul magan

daromad darajasi. Real daromad — bu narxlarni va

boshka tulovlarning uzgarishini xisobga olgandagi da­

romad. Real daromadni aniklashda umumiy daromaddan

solik va boshka tulovlarni ayirib, uni narxlar uzga­

rishiga (inflyasiyaga) kura kayta xisoblaydi.

Ish x»Ki — ishchi kuchidan foydalanganligi uchun

tulanadigan kiymat. Ish xaki stavkasi xam ish

Xakining bir turi bulib, ishchi kuchi mexnatidan foy-dalangan bir birlik va^t uchun tulanadigan ish \ak,i

(bir soatlik, bir kunlik, bir oylik).

In^gisodiy renta — cheklangan resursdan foydalan-

gani uchun tulanadigan narx.

Kapitalga daromad — bu foiz deyiladi. Amadda

kapitalga daromad ikki xil buladi. Agar kapital pul

shaklida bulsa, pul beruvchilar ssuda foizi buyicha

daromad oladi. Agar kapital buyumlashgan shaklda bulsa,

u kapitalga kura umumiy daromadsan ulush oladi.

Real foiz stavkasi nominal stavkadan (pulda ifo-

dalangan stavkadan) inflyasiya darajasini ayrilgani-

ga teng.

Tadbirkorlik daromadi — bu ishlab chikdrish re-

surslaridan samarali foydalanganligi uchun tadbir-

kor oladigan daromad.

Bozor ik^isodiyotiga asoslangan davlatlarda ik,ti-

sodiyotning noformal sektori, ya’ni yashirin ik,tiso-

diy sektorda (rus tilida tenevaya ekonomika) yashirin

daromad mavjud buladi.

Yashirin daromad \am ikki xil buladi. Birinchi-

si— pora olish (korrupsiya), giyox,vand moddalar so-

tish, kontrabanda va bopщa so^alardan olinadigan

yashirin daromad. Ikkinchisi — patentsiz va lisenzi-

yasiz sotish faoliyati bilan shugullanishdan tushadi-

gan daromad va solik, xizmatidan yashirilgan daromad.

Davlat uzining daromad siyosatini amalga oshiriщsa

axrlini turmush darajasini ifodalovchi agregat kursat-

kichlardan foydalanadi. Ana shunday kursatkichlardan

biri yalpi ichki ma^sulotdir (YAIM).

Ya I Mni a\oli jon boshiga \isoblagandagi kursat-

kich a\olini turmush darajasini ifodalovchi k^rsat-

kich bulib, u \ar bir a\oli jon boshiga jami ishlab

chikdrilgan (bir yil davomida) ma^sulotning k,ancha

sismi tugri kelishini kursatadi. Pekin, bunday tak,-

simlanish axщi daromadining differensiallashgan-

ligini (\ar xil bulishini) ifodalamaydi.

A^olining tarkibi \ar xil ijtimoiy k,atlamlar-

dan (ishchilar, kishlok, xujaligidagi ishlovchilar, xiz-

matchilar, tadbirkorlar, upupuvchilar, medisina xiz-

mati xodimlari va ^okazolar) iborat bulgani uchun

ushbu guruutrdagi insonlarning daromadlari x,am \ar

xil buladi. Ax,oli daromadining takrimlanish dina-

mikasi iste’mol byudjeta orkdli urganiladi. Iste’-

vilizasiyalashgan davlatlardagi iktisodiy siyosat aщli

daromadlaridagi keskin ravishda katta bulgan fark,-

larni kiskartirishga, daromadlarni kuprok, adolatli

Kayta tak;simlashga krratilgan. X^R bir sivilizasiya-

lashgan davlat nogironlarni, nafakdxurlarni, kup bo-

lali oilalarni ijtimoiy x^moya k,ilishni uz buyniga

olishi zarur.

Daromadlarni differensiasiyalashuvi (xilma-xil

bulishi, tabakdlashuvi). Shaxsiy daromadlarning ta-

bak,alashuvining asosida ish xakining \ar xil bulishi

yotadi. Ish xakining \ar xil bulishi esa kuyidagi

omillarga boglik: shaxslar krbiliyatining \ar xilli-

gi, bilim darajasi, malakasi, tajribasi, mulkning

va k,immatbaxo k,ogozlarning notekis tassimlanishi,

kuchmas mulkning notekis tak,simlanishi, ya’ni jam-

garmaning notekis tak;simlanishi va xokazolar.

Bulardan tashkdri daromadlarning notekis tak;sim-

lanishida omad, kdemmatli axborotga ega bulish, tavak-

kalchilik, shaxsiy va oilaviy munosabatlar xam ma’-

lum rol uynaydi. Ushbu omillarning ta’siri xar-xil,

ba’zi xollarda ular daromadlarni tassimlashga k,ara-

tilgan bulsa, ba’zi xollarda notekislikni kuchayti-

radi.


Daromadlarni notekis tak;simlanishi darajasini,

chukurligini anikdashda Lorens egri chizigidan foy-

dalaniladi. Lorens egri chizigani chizish uchun koor­

dinata sistemasini chizamiz. Gorizontal uk, buyicha

axolining yoki oilalarning foizlardagi ulushi ifo-

dalanadi. Vertikal uk buyicha — daromadlar foizi

ifodalanadi (13.19-rasm).

Odatda axolini besh k,ismga buladi, ya’ni besh kvin-

telga. Xar bir kvintelga (beshdan bir k^smiga) axoli­

ning 20 foizi kiradi. Axolining kdesmlari koordi­

nata ukrta eng kam daromadga ega bulgan k,ismidan

boshlab to eng kup daromad oladigan k,ismigacha bulgan

ketma-ketlikda joylashtiriladi. Agar axolining bar-

cha k,ismlari oladigan daromad bir xil bulsa, ya’ni

daromad tekis takrimlangan bulsa, u xolda 20 foiz

axoliga 20 foiz daromad tugri keladi, 40 foiz axoli-

ga 40 foiz daromad tugri keladi va xokazo.

Grafikdagi 0 F ch i z i b i daromadlarni absolyut te­

kis (teng) takrimlanganligini ifodalaydi. 0 E F chi-

ziga esa absolyut notekis tak;simlanganligini ifodalaydi. Lorens egri chizigi O ABCDF daromadlarni

real, x^kikiy taksimlanishini ifodalaydi.

Amalda axrlining eng kam ta’minlangan kismiga

daromadni 5— 6 foizi tugri kelsa, eng boy aщli kis­

miga 40—45 foizi tugri keladi. Shuning uchun \am

Lorens egri chizigi daromadlarni absolyut tekis va

notekis taksimlanishini ifodalovchi chiziklar urta-

sida joylashgan. Daromadlar taksimlanishi kancha no­

tekis bulsa, Lorens egri chizigi shuncha Ye nuk^taga to-

mon botik buladi. Daromadlar taksimlanishi kricha

tekis b^lsa, Lorens egri chizigi tugrilanib 0F chi-

zigaga shuncha yakinlashadi.

Daromadlarni notekis taksimlanishi darajasini

kursatuvchi Djin koeffisiyentini Dj deb belgila-

sak, u 0 ABCD F yuzani (13.19-rasmda shtrixlangan yuza)

0 E F uchburchak yuzasiga nisbati bilan aniklanadi:

D j = % ^ -

0FE

Bu yerda biz nominal daromadni taksimlanishini



ifodaladik. Nominal daromadga adoli tomonidan pul

shaklida olingan barcha daromadlar kiradi: ish x,aki,

dividendlar, foizlar, barcha transfert tulovlari (kay--tarib olinmaydigan pul tulovlari). Lekin, bu yerda

a^olini uz tomorkasidan oladigan daromadi, uyidagi

chorva mollaridan tushadigan daromad, davlat tomoni­

dan ta’limga, medisina xizmatiga sarflanadigan mab-

laglar, xayriya, e^sonlar x,isobga olinmagan.

Barcha rivojlangan mamlakatlarda daromadlarni

Kayta taksimlash siyosati davlat tomonidan amalga oshi-

riladi. Progressiv, ya’ni usib boruvchi solik, tizimi-

ga kura, axolining boy kismidan yukrrirok, foizda

solik, olinsa, axolining kam daromadli kisimdan kam-

rok foizda solik olinadi. Solik tulovlaridan tush-

gan daromadning bir kismi kam ta’minlangan a\oli-

ni ijtimoiy x,imoya kdyaishga sarflanadi. Deyarli barcha

davlatlarda a^olini ijtimoiy sugurtalash va kam ta’­

minlangan ax,oliga moddiy yordam berish dasturlari

mavjud. Ijtimoiy sugurtalash dasturiga kura nafaka-

xurlar, axolining ishga yaroksiz bulgan kismi, bokuv-

chisini yUkotgan oila, nogironlar ijtimoiy suBurta-

lanadi. Davlatning a^olini ijtimoiy x,imoya kilish

dasturi buyicha kup bol al i oilalarga yordam beriladi,

ozik-ovkat ma^sulotlari ajratiladi va boshka ^ar xil

imtiyozlar belgilanadi.

Davlatning daromadlarni kayta taksimlash siyosa­

ti natijasida Lorens egri chizigi tUgrilanib OF

chizigi tomonga siljiydi, ya’ni Lorens egri chiziga

OABCDF ^olatdan OA R C D F xolatga siljiydi

(13.20-rasm).

Daromadlarni kayta taksimlash siyosati istikbol-

da uzini samarasini beradi. Nima uchun deganda, kam

ta’minlangan a\oli ukish, bilim olish imkoniyatiga

ega buladi va ular kelajakda jamiyat tarakkiyotiga uz

^issalarini kushadilar.

Bozor munosabatlariga asoslangan jamiyat Uz a’zo-

lariga keng va shu bilan birga teng imkoniyatlar yara-

tadi, lekin bu imkoniyatdan foydalanish \ar bir shaxs­

ning uziga boglik.

Misol. 20 foiz axolining kam ta’minlangan kis­

mi jamiyatdagi umumiy daromadning 10 foizini ola-

di, axolining eng yaxshi ta’minlangan 20 foiz kismi

esa jamiyatdagi daromadning 40 foizini oladi.

Berilgan ma’lumotlarga kura daromadni notekis

taksimlanish darajasini ifodalovchi Djin koeffi­



siyenta topilsin.
Download 37,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish