Дарё системаси, гидрографик тўр

Сувайирғичлар

• Жаҳон сувайирғич чизиғи Жанубий Америкадаги Горн бурнидан бошланиб, Анд, Кордильера тоғларидан Беринг бўғозига, ундан Чукотка тизмалари, Анадир ясси тоғлари, Гидан, Становой, Яблоновой, Марказий Осиё тоғликлари, Тяншан, Помир, Копеттоғ, Арабистон ярим оролининг ши­молий қисми, Африкада эса меридиан йўналиши бўйича ўтади. Материкнинг жанубий қисмига яқинлаша борганда Ҳинд океани қироғоқлари томон бурилади (Дунё табиий харитасига қаранг).

Жаҳон сувайирғич чизиғи

Сувайирғичлар

• Жаҳон сувайирғич чизиғидан ташқари нисбатан кичик ўлчамлардаги қуйидаги сувайирғичлар мавжуд.
• Ички сувайирғичлар-материкларга ёққан ёғинлардан ҳосил бўлган сувни океанга туташ (чекка ҳудуд) ва берк (ички оқимли) ҳавзалар бўйича тақсимлайди. Орол-­Каспий берк ҳавзасини чегаралайдиган сувайирғич чизиғи ички сувайирғичларга мисол бўлади;
• Океан ва денгиз сувайирғичлари-сувни океанлар ва денгизлар ҳавзалари бўйича тақсимлайди;
• Дарё сувайирғичлари­-дарёлар сув тўплайдиган ҳавза­ларни бир­биридан ажралиб туришини таъминлайди.

Сувайирғичлар

• Тоғли ҳудудларда сувайирғичлар тоғ чўққиларининг энг баланд нуқталаридан ўтади ва у яққол кўринади.
• Текислик ҳудудларда эса, бунинг аксича, сувайирғич чизиғини ўтказиш анча мураккабдир.
• Юқорида айтиб ўтилганидек, дарёлар ер усти ва ер ости сувлари ҳисобига тўйинади.
• Шунга мос равишда ер ости ва ер усти сувайирғичлари бўлади. Улар айрим ҳолларда бир­-бири билан мос келмайди, яъни бир тикликда ётмайди.

Дарё ҳавзаси ва сув тўплаш майдони

• Ер сиртининг дарё системаси жойлашган ва суайирғич чизиқлари билан чегараланган қисми дарё ҳавзаси дейилади.
• Дарё системаси сув йиғадиган майдон сув тўплаш майдони дейилади.
• Кўпчилик ҳолларда дарё ҳавзаси ва сув йиғилиш майдони мос тушади. Лекин, айрим ҳолларда сув йиғилиш май­дони дарё ҳавзаси майдонидан кичик бўлади.
• Масалан, Обь билан Иртиш, Иртиш билан Ишим дарёлари орасидаги ки­чик дарёчалар бош дарёга етиб боролмайди, натижада улар сув тўплайдиган майдон асосий дарёга сув бермайди.
• Харитага эътибор билан қаралса, бундай мисолларни кўплаб келтириш мумкин.