Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Шувоқ тунлами Melicleptria scutosa Schff
Зарари. Шувоқ тунлами пахта майдони яқинида шувоқзор бўлганида баъзан ғўзага, шунингдек махсар, кунжут ва зиғир экинларига анчагина зарар етказади.
Тарқалиши. Марказий Осиё, Қозоғистон, Сибирь ва Узоқ Шарқда ҳамда шимолдан бошқа бутун Европада учрайди.
Таърифи. Капалагининг қанотлари ёзилганда 3—3,8 см келади; олдинги қанотлари сарғиш ёки тўқ кул ранг тусда, қанот пардасидаги томирлар оч рангли; қанотлари устида думалоқ ва буйраксимон нуқталардан иборат қорамтир нақш бор. Кейинги қанотлари олдингиларига нисбатан бирмунча очроқ рангли, уларнинг кейинги четида оқ нуқталар билан айрим қисмларга ажралиб турадиган қорамтир ҳошия бор. Сербар қорамтир ҳошия бўйлаб ўрта қисми букилиб турган қорамтир йўлча ўтади. Кейинги қанотларининг ўрта қисмида биттадан қорамтир доғлар бор.
Қуртининг узунлиги 5 см гача етади; танаси оч ва қора рангли нуқталар билан қопланган бўз-яшил тусда; орқаси бўйлаб оч қора доғли камбар йўлчалар ўтади; йўлчаларнинг четлари сариқ чизиқлар билан қуршаб олинган; танаси бўйидаги оч рангли йўлчалардан пастроқда биттадан камбар қорамтир чизиқ ўтади. Кўкрак қалқончаси қора тусда; бу қалқонча учта оч рангли узунасига кетган оралиқ билан тўрт қисмга бўлинган. Қуртнинг танаси сийрак ва калта тукчалар билан қопланган, бу тукчалар равшан кўриниб турадиган бўртмаларга битта-биттадан жойлашган; калласи ва орқа тешик қалқончасидаги тукчалар қора нуқталарга жойлашган.
Ғумбаги жигар ранг тусда бўлиб, узунлиги 18 мм гача етади, танасининг кейинги учида тўртта узун тиканли бўртмалари бор, бу тиканларнинг иккитаси қолган иккитасидан йўғонроқ.
Ҳаёт кечириши. Бу зараркунанда тупроқ орасида ғумбаклик стадиясида қишлайди; апрел охири—май бошида ғумбаклардан вояга етган капалаклар чиқади. Урғочи капалаклар тухумларини шувоқ ва қисман бошқа ўсимликларнинг баргларига битта-биттадаи ёпиштириб қўяди. Қуртлари асосан шувоқда озиқланади, лекин қўйтикан, олабута ва бошқа баъзи бегона ўтларда, шунингдек маданий ўсимликларда ҳам озиқланиши мумкин.
Урғочи капалак 700 гача тухум қўяди; қўйилган тухумлардан 3-6 кунда қуртчалар чиқади.
Ёш қуртлар баргларни илма-тешик қилиб қўяди, катта қуртлар барг четларини кемиради. Қуртлар тахминан уч ҳафтада ривожланиб бўлади.
Вояга етган қуртлар тупроқнинг юза қавати орасига кириб ғумбакка айланади. Ғумбаклик стадияси 10—14 кун давом этади. Бу зараркунанда йилига 3—4 авлод беради.
Марказий Осиёда шувоқ тунламининг қуртларини Еumenes dimidiatipennis Sauss номли арилар қирғин қилиши аниқланди.
Кураш чоралари. Бегона ўтлар, биринчи галда шувоқлар йўқ қилинади, далалар кузда шудгорланади ҳамда уларга ва улар атрофидаги бегона ўтларга гектарига 15—20 кг ҳисобидан ДДТ дусти ёки гектарига 10—12 кг (баланд пояли ўтларга эса 15 кг) ҳисобидан кальций арсенит чангланади. Далалар ёки бегона ўтларда ўргимчаккана ҳам борлиги аниқланганида ДДТ дустига баравар миқдорда олтингугурт чанги қўшилади.
Экинлар атрофидаги бегона ўтларда бу зараркунанда кўпайиб кетганида тутгич ёки ҳимоя қилиш ариқлари қазилса, дуруст бўлади.