Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Ҳаёт кечириши. Қулай шароитда омбор каналари йил бўйи (диапаузага кирмасдан) ривожлана беради. Ун канасининг ривожланиши учун 22-25°С ли ҳарорат ва 80-90 % ҳаво намлиги қулайдир: бу доннинг 16-17 % намлигига ва уннинг 18 % намлигига мос келади (Захваткин); ун намлиги 12,4 % дан кам бўлганда каналарнинг кўпайиши жуда ҳам сусаяди (Шороховлар). Зиғир уруғида каналар 7 % дан ортиқ намликда кўпаяди. Ун канасининг ривожланиши учун минимал ҳарорат +7°С чамасида ва ҳавонинг, минимал намлиги 60 % дир (Захваткин).
Чўзиқ кананинг. ривожланиши учун оптимал шароит 25-30°С ҳарорат ва 85-90 % намликда вужудга келади; бу кананинг ривожланиши учун минимал ҳарорат 9°С ва максимал ҳарорат 35°С ҳисобланади.
Родионов канасининг ривожланиши учун минимал намлик 22 % ва максимал намлик 80 %, оптимал ҳарорат 30°С, минимал ҳарорат 16,5°С ҳисобланади (Захваткин).
15°С ли совуқ ривожланишнинг барча стадияларидаги омбор каналарига ҳалокатли таъсир этади (қимирламайдиган гипопус стадияси бундан мустасно бўлиши мумкин). 42-45°С иссиқ ҳам омбор каналари ва уларнинг тухумларига ҳалокатли таъсир этади (Смирнов ва Родионов).
Қулай шароитда каналар жуда ҳам тез кўпаяди; масалан, 2,5 см³ ундан 100 мингтача кана топилганлиги маълум; бу ҳолда каналар озиқ-овқатни 1 см дан ортиқ қалин қатлам каби қоплайди ва уннинг юза қавати қимирлаётганга ўхшаб кўринади.
Овқат етишмаганда, паст ҳароратда ва намлик кам бўлганда гипопус ҳосил қилмайдиган чўзиқ кана билан қорамтир канадан бошқа каналар гипопус стадиясида туриб узоқ вақтгача ривожланмай қолиши мумкин. Бу стадияда каналар қорин сўрғичлари ёрдами билан кўпинча омбор ҳашаротларига сичқонларнинг жунига ва ҳар хил нарсаларга ёпишиб, улар билан биргаликда ноқулай шароитдан янги жойга кўчиб ўтади.
Янги жойдаги қулай шароитда гипопуслардан катта ёшли каналар чиқади ва улар қайтадан кўпаяди. Каналар ривожланишнинг бошқа стадияларида ҳам омбор кемирувчиларининг жунига, одамларнинг кийим-кечагига, озиқ-овқат идишларига қиллари билан ёпишиб олиб ҳам тарқалади; уларнинг танасидаги узун қиллари шамолда тарқалишга ҳам имкон беради. Лекин каналар асосан одам орқали тарқалади; кана тушган озиқ-овқатни одам бир жойдан иккинчи жойга олиб боради. Каналарнинг оёқ билан юриб фаол равишда кўчиб ўтиш қобилияти йўқ даражададир.
Ун канаси имагога айлангандан кейин (вояга етгандан кейин) ўша куни ёки эртасига жуфтлашади. Жуфтлашгандан икки-уч кун кейин ўзи тушган озиқ-овқат юзасида ҳар куни 3-4 тадан тухум қўяди. Қулай шароитда ун канасининг урғочиси 200 тача тухум қўяди (Иванова).
Оптимал шароитда 3-4 кундан кейин тухумдан личинкалар чиқади. Личинкаларнинг фаол озиқланиш стадияси 3-4 кун давом этади; ўсган личинка 1-2 кун қимирламай, озиқланмай туради, сўнгра туллайди; 6-7 кун давом этадиган нимфа стадиясидан кейин дейтонимфа пайдо бўлади. Қулай шароитда кананинг бутун ривожланиш цикли 15-17 кунга чўзилади.
Родионов канаси янада тезроқ кўпаяди; урғочиси 620 тача тухум қўяди; қулай шароитда эмбрионал тараққиёти 1,5-2 кунда, постэмбрионал тараққиёти эса 5-9 кунда тугайди; ноқулай шароитда ривожланиш 28 кунгача чўзилиб кетади ва урғочиси жуда кам тухум қўяди.
Қорамтир кананинг урғочиси атиги 11-24 та тухум қўяди, шунга қарамай бу кана баъзан жуда кўп учрайди.
Ун канаси, Родионов канаси ва турон канасининг бир қисмида ҳар бир авлод сайин гипопуслар ҳосил бўлади, шу билан бирга ноқулай шароитда гипопуслар жуда кўплаб вужудга келади. Гипопус стадияси - нимфа стадияси билан дейтонимфа стадиясининг орасидаги ривожланиш давридир.
Турон канаси жиддий зараркунанда сифатида фақат чигит билан кунжарадан топилган, каналарнинг бошқа хиллари хилма-хил озиқ-овқатларга: дон, ун, кепак, кунжара, пичан, оқшоқ ва шу кабиларга тушади; Родионов канаси омборда сақланаётган пиёз ва илдизмеваларга ҳам зарар етказади: ун канаси билан Родионов канаси айниқса ҳаммахўр бўлиб, ўсимлик маҳсулотларидан ташқари ҳайвон маҳсулотлари билан озиқланади-тери, мўйна, ҳашаротлар коллекцияси, парранда ва ҳайвонларнинг тухумларига зарар етказади.
Ун канаси билан Родионов канаси омбор ва складлардан ташқаридаги турли маҳсулотларда, айниқса похол, сомон, дон уюмларида ҳам учрайди.
Омбор каналарини кўпинча улар билан бирга яшайдиган йиртқич каналар қириб юборади, йиртқич каналарнинг туси оч сарғиш ёки гунгурт оқ, ола бўлиб, улар тез, кескин ҳаракат қилади. Ҳаво намлиги юқори бўлганда кўпгина каналар замбуруғ касалликларидан ҳам нобуд бўлади.