Дала экинларининг асосий зараркунандалари

Таърифи. Вояга етган қўнғизлариинг узунлиги 10 мм дан 20 мм гача боради, урғочилари эркакларидан йирикроқ бўлади. Қўнғиз қанотустликларининг учлари юмалоқланган, елка қисми кенгайган. Мўйловларининг учи анча ингичка тортади, учинчи бўғини калта бўлади. Эркагининг мўйловлари қанотустликларининг ўртасигача ёки биринчи учдан бир қисмининг охиригача бўлади, урғочисининг мўйловлари қанотустликлари асосининг орқасига ўтади, холос. Эркагининг тепа қисмида иккита кичкина жуда юза ва қалин нуқтали хира ранг майдончалари бор, бу майдончалар шаклан учбурчакка ўхшайди.
Одатда орқасининг олди қисми энидан узун, урғочи қўнғизда эса, аксинча, орқанинг бу қисми энидан қисқароқ бўлади. Қўнғизларнинг қалқони тўгарак ярим юмалоқ, қалин нуқталидир. Эркак қўнғизларининг орқа сонлари қанотустликларининг учидан калта эмас, урғочи қўнғизларда қанотустликларнинг учигача бормайди. Орқа панжаларининг биринчи бўғими жуда узун бўлиб, бошқа ҳамма бўғимларнинг жами узунлигидан ошади.
Қўнғизлар қўнғир ёки деярли қора, мўйловлари ва оёқлари жигар ранг ёки малла-сариқ, баъзан деярли қора, қорни қизғиш ёки малла туслидир. Қўнғизларнинг гавдаси чиройли оқ ёки кул ранг тусли, Бухоро қўнғизининг гавдаси эса сариқ ёки сарғиш тусли бўлади. Оқ ёки кул ранг тусли (Бухоро қўнғизида эса сариқ) туклар қанотустликларда бир нечта равшан доғ ёки ҳошияларни ҳосил қилади: қалқон ёнидаги доғ ёки ҳошия, қалқон орқасида қанотустликлар чокида бўладиган кичкина доғ қанотустликлар биринчи учдан бир қисмидаги биттадан доғ, қанотустликларнинг ўртаси олдидаги доғ, қанотустликларнинг ўртаси орқасидаги йирик кўндаланг доғ ёки ҳошия шу жумладандир.
Зараркунанда ривожланишининг бошқа фазалари ҳозирча тасвир этилган эмас. Ҳамма узунмўйлов қўнғизларнинг личинкалари учун характерли белгилар қуйидагилардан иборат: боши олдинги кўкрагига кириб кетган, кўкрак сегментлари қорин сегментларидан кенгроқ, оёқлари йўқ.
Ҳаёт кечириши. Шимолий туманларда вояга етган қўнғизлар май ойидан, жанубий туманларда (Бухоро атрофида ва ундан кўра жануброқда) апрел охиридан ёки апрелнинг 20-кунларидан августгача учади. Урғочи қўнғизлар соғлом дарахтлардаги, айниқса қувватсизланган дарахтлардаги пўстлоқ ёриқларига тухум қўяди. Личинкалар тухумдан чиқандаи кейин дарҳол пўстлоқ остига кириб, ғумбакка айланади, улар ёғочликнинг анча ичкарисига киради. Наманган узунмўйлов қўнғизининг биологияси шу чоққача мукаммал ўрганилган эмас. Қўнғизлар тухум қўйгунича баргли дарахтларда узоқ вақтгача қўшимча озиқланишга муҳтож бўлади, деб уйлайдилар. Бухоро атрофида узунмўйлов қўнғизнинг июнда тухум қўйгани қайд қилинган. Қўнғизлар ғумбакдан чиқиш билан дарахтлар пўстлоғини тешиб, учиб чиқиш учун каттагина йўл очади.
Кураш чоралари. Қўнғизлар учадиган даврда дарахтларга 5,5 % ли ДДТ дусти чанглаш тавсия этилади, янада яхшиси-ДДТ дустининг сувдаги 5 % ли суспепзиясини пуркаш керак (аммо гуллаш ва мева қилиш даврларида дорилаш ярамайди).
Зараркунанда нобуд қилган ва нобуд қилаётган дарахтларни дарҳол қирқиб, бўйи 1 метрдан ва қалинлиги 15 см дан ошмайдиган ўтин қилиш керак Бундай ўтин саржин қилиб тахлаб қўйилганда офтоб нурлари зараркунандани ўлдиради.
.

Шилиқ арракаш