Daftar hoshiyasidagi bitiklar o'ylar tabiat. Jamiyat. Inson

Qizilishton
Bola edim… Kuz edi… so’rida dars qilib yotibman. Ammam bir burchakda mudrab
o’tiribdi... Osmonda mezonlar uchadi. Qondek qizargan tok barglari ohista chayqaladi.
O’rik xazonlari unsiz pirpirab to’kiladi. Bog’ tomondan yakkash bir sado keladi: “tuk-tuktuk, tuk-tuk-tuk”. G’ashga tegadi. Xayolingni qochiradi… oxiri bo’lmadi, ammamdan
so’radim:
- Nima, u, amma?
Ammam chochib, ko’zini ochdi.
- Nimani so’raysan, bolam?
-Anavi to’qillatayotganni-da, nima o’zi?
Ammam bir zum quloq solib turdi. Keyin nosini tupurib, jilmaydi.
- Qizilishton-ku!
-Nega hadeb to’qillatadi? Jonga tegdi-ku?
- Unaqa dema, bolam,- dedi ammam xo’rsinib.- Xudo uni shunga yaratgan, daraxtning
qurtini yeb tozalaydi...- Uzoq jim qoldi-da, qo’shib qo’ydi.- Qaniydi, Olloh odamzotning
ko’nglidagi qurtlarni tozalaydigan shundoq jonivor yaratsa. Hamma jannatga
tusharmidi...
Omonatga xiyonat
Umr tangrining odamzotga o’lchab bergan omonatidir. Biz esa ko’pincha, uni behuda
o’tkazib, omonatga xiyonat qilamiz.
Yovvoyilar
Mo’g’ullar Movarounnahrni bosib, qirg’in qilganida bir ayol tirik qolishning yo’lini topibdi.
Bosqinchiga aytibdi:
- Men bahosi yarim jahonga teng bir gavharni yutib yuborganman. Meni o’ldirmay, uchto’rt kun sabr qilsang...
Shunda mo’g’ullar o’sha qishloqdagi hamma xotinlarning qornini yorib, gavhar izlagan
ekan...
Sho’rlik yurtim! Ne balolar kechmadi boshingdan!
Mehr
Quyosh buloq suviga ham, mag’zavaga ham baravar nur sochaveradi.
Yer chuchmomani ham, chaqirtikanakni ham baravar o’stiraveradi.
... Ota-onaga bolaning yaxshi-yomoni yo’q...
Ilon
Ko’p yillar avval Missisipi sohillarida dunyodagi eng katta ilon-anakondani tutib
o’ldiribdilar. Uzunligini o’lchayman, deb harchand urinsa ham eplay olmabdilar. Ilonning
jasadi, nuqul buklanib qolarmish...
Odamlar ham qiziq. Muttasil egri yurgan mahluq o’lganidan keyin to’g’ri bo’ldi nima-yu,
bo’lmadi nima?
Yo’qchilik va to’qchilik
Bir narsaga hech tushunmayman: kitob o’qiydiganlarda pul yo’q. Puli ko’plar kitob
o’qimaydi.
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 18
Tebranma dunyo
Mehr-yaxshilik, qahr-yomonlik belgisi, degan gap bor...
Teskarisi bo’lsa-chi?
Tasavvur qiling. Bir nomard, begunoh odamni o’ldirdi. Siz mehr ko’rgizib, uni jazodan
saqlab qoldingiz. U ertasiga boshqa bir begunohni o’ldirdi. Sizning mehringiz yaxshilikka
emas, yomonlikka sabab bo’ldi…
Dunyoda soat kapgiridek tebranib turadigan haqiqatlar ham bo’ladi…
Ildiz
Nuqul o’tmishidan noliydigan odam kelajagini barbod qilishi mumkin. O’z ildizini inkor
qilgan daraxt qurib qoladi.
O’lchov
Umr o’lchovi yolg’iz Ollohga, mazmuni esa ko’p jihatdan insonning o’ziga bog’liq.
Bolalik va keksalik
Bolalikda dunyo keng-u kiyim tor.
Keksayganda kiyim keng-u dunyo tor…
Odob
Farzandga oson tutmang. Otaning yuziga tik qarolmaydi.
Otaga oson tutmang. Farzandiga dardini ayta olmaydi.
Aql yoshda emas
Yoshligida aqli raso odam keksayib, “annaqaroq” bo’lib qolishi mumkinmi-yo’qmi, unisini
bilmadim-ku, ammo yoshligida “annaqaroq” odam keksayganda aqli raso bo’ladi,
desalar... Bilmadimov.
Tiriklar va o’liklar
Vaqti-vaqti bilan qabristonga borasiz. Ajdodlaringiz boshida turib o’tganlar ruhini
xotirlaysiz... Keyin... o’z yumushingiz bilan ketasiz.
Shoshilmang. Dunyo ishi bitganmas... iloji bo’lsa, qabristonni osoyishta aylaning.
Shunda... g’alati holat ro’y beradi. Marhumlar sizga ko’-o’-o’p narsalarni aytadi...
Ishoning, o’liklar tiriklardan ko’ra teranroq fikrlaydi...
Ne’mat
Ayollar! Yig’lab ko’nglingizni bo’shatishdek ne’matni ato etgani uchun Yaratganga
shukronalar qiling!
Majnuntol va qamish
Majnuntolning bosh egib sukut saqlashi donoligi va chayirligidan.
Qamishning g’oz turib shovullashi nodonligi va mo’rtligidan... qiziq, ikkalasi ko’pincha
yonma-yon o’sadi...
Nur va soya
Olloh insonni eng mukammal, eng mukarram zot qilib yaratgan. Bas shunday ekan,
yomon odamlar qayoqdan paydo bo’ladi?
Nachora nur bor ekan, soya ham bo’laveradi. Buyog’I o’zingizga bog’liq: xohlang nur
bo’ling, xohlang-soya…
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 19
Oy va quyosh
Oy quyoshdan nur oladi. Quyosh qancha yorqin porlasa, oy shuncha tiniqlashadi.
Erkak qancha mehr bersa, ayolning husni shuncha ochiladi…
Jinoyat
O’z ko’nglidagi mehrni o’ldirish odam o’ldirishdan og’irroq jinoyatdir. Negaki har qanday
razillik bemehrlikdan boshlanadi.
Boy va kambag’al
Boy gerdaysa-salobat. Kambag’al ta’zim qilsa-xushomad.
Boy gapirsa-donolik. Kambag’al sukut saqlasa-nodonlik.
Boy “Mersedes” olsa-kamtarlik. Kambag’al velosiped olsa-manmanlik.
Boy jinoyat qilsa-“sho’xlik”. Kambag’al sho’xlik qilsa-jinoyat.
Boy o’lsa-motam. Kambag’al o’lsa-“bandalik”...
Amalparast
Echkidek amalga mingan edi, fil ustida o’tirgandek bosar-tusarini bilmay qoldi. Amaldan
tushganida fildan yiqilganidek suyaklari sochilib ketmasa deb qo’rqaman!
Mahalliychilik
Mahalliychilik-millatchilikning nikohsiz tug’ilgan bolasi, shovinizmning nikohsiz tug’ilgan
nevarasidir!
Biri kam dunyo
Bola tug’dirganlarning hammasi ham Ota bo’lavermaydi.
Bola tuqqanlarning hammasi ham Ona bo’lavermaydi.
Bolaning hammasi ham farzand bo’lavermaydi…
Ustoz
Ustoz otangdan ulug’, deganlari bejiz emas, Ota hayot beradi. Ustoz esa yashashga
o’rgatadi. Tug’ilish oson, yashash qiyin…
Husn
Yo’lbars boshqa ov topolmasa, daraxtning pastak shoxiga qo’nib turgan tovusni dumidan
tutib yer ekan… Ortiqcha husn boshga bitgan balo bo’ladi, deganlari shu bo’lsa kerak…
Ilg’or tajriba
Odamlar “bozor munosabati” ni baliqdan o’rgangan. Kattasi kichigini yeyaveradi...
Adolat
Adolat bitta bo’ladi, deyish soddalikdir. Adolatning qiyofasi ming xil bo’lishi mumkin. Buunga qayoqdan qarashga bog’liq.
Xazina
Dunyoda eng bebaho, ammo hamisha tekinga tarqatiladigan xazina bor. Bu- Ona
mehri...
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 20
Do’st
Do’st degani daraxt yaprog’iga o’xshaydi. Bahor chog’i-behisob. Kuz kelganda-sanoqli.
Yoshlik chog’i-behisob. Keksayganda-sanoqli...
Vatan tuyg’usi
Qaysi yurtda non arzonroq bo’lsa, o’sha yerga ko’chib yuradigan odamda Vatan tuyg’usi
bo’lmaydi.
Dono va nodon
Dono nodondan o’zini bir pog’ona quyi tutsa, hayron bo’lmang. Taroning yukli pallasi
bo’sh palladan pastroqda turadi.
Orzu
Qani endi, qaytadan go’dakka aylanib qolsang-da, o’ylaganingni qo’rqmasdan
aytaversang.
FARZANDLARIMGA O'GITLAR
Uchrashuvlarda bir savolni ko’p berishadi:
“O’zingiz uchun eng qimmatli asar qaysi?”
Ko’pincha yarim hazil bilan javob qilaman:
“Mening ikkita qimmatli “asarim” bor: biri-o’glim, biri-qizim!”
Senlar menga Xudo bergan eng bebaho boyliksan… Shu bois, diqqat bilan eshit!
* * *
Bir narsani orzu qilaman.
Bu dunyoda men qilgan yaxshi ishlardan aqalli bitta ko’proq yaxshilik qilsang…
Bu dunyoda men qilgan xatolardan aqalli bitta kamroq xato qilsang…
* * *
Hech qachon Osmonga tupurma! Osmon qahrli. Tupuging yuzingga qaytib tushadi!
Hech qachon Yerga tupurma! Yer mehrli: tupuging yuzingga sachraydi. Ammo shu Yer
seni ko’ksida ko’tarib yuradi!
* * *
Iloji bo’lsa, mening kasbimni tanlama. Yozish qiyin. Haqiqatni yozib, barchaga baravar
ma’qul qilish undan ham qiyin...
* * *
Yomonning yaxshisi bo’lgandan yaxshining yomoni bo’l. yomondan-yomonlik yuqadi.
Yaxshidan-yaxshilik.
* * *
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 21
Rost gapir. Rostgo’y odam jasur bo’ladi.
* * *
Dushmaningdan qo’rqma, dushmanga aylangan do’stingdan qo’rq. Dushman bilsa bitta
ojiz tomoningni biladi. Dushmanga aylangan do’st esa mingtasini.
* * *
Qo’lingdan kelmaydigan ishga va’da berma.
Qo’lingdan keladigan ishga ham va’da berma.
Qo’lingdan kelmaydigan ishga va’da bersang, uyatga qolasan.
Qo’lingdan keladigan ishni esa, va’da bermasdan bajarsa ham bo’laveradi…
* * *
Hech kimga hasad qilma. Hasadgo’y hech nimaga erisholmaydi. Faqat o’zgani ham,
o’zini ham abgor qiladi.
* * *
Obro’ topishning eng to’g’ri yo’li-kamtarlik.
* * *
Yomonlikka yaxshilik bilan javob bersang, bir hissa savob olasan. Yaxshilikka yomonlik
bilan javob bersang, o’n hissa gunohga botasan. Negaki, bu dunyoda yomonlikka
yaxshilik qiladiganlardan ko’ra yaxshilikka yomonlik qiladiganlar o’n hissa ko’p.
* * *
Deraza-oynadan yasaladi. Ko’zgu ham. Farqi shuki, ko’zgu o’zingni o’zingga ko’rsatadi.
Deraza esa hammasini ko’rib turadi-yu, o’zini ko’rmaganga soladi… Ko’zguga ko’proq
qara!
* * *
Mabodo qachondir mansabdor bo’lib qolsang, bilib qo’y: amal kursisida o’tirganingda kim
eng ko’p tovoningni yalasa, kursidan tushganingda o’sha birinchi bo’lib sendan yuz
o’giradi!
* * *
“Oshsiz uy bor, urishsiz uy yo’q” deydilar. Oilangda janjal chiqsa, eng avval
farzandlaringni o’ylab ish qil!
* * *
Hech kimga yomonlik sog’inma. Hatto dushmaningga yomonlik tilasang bir chekkasi
o’zingga qaytib keladi. Negaki olam bus-butundir.
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 22
* * *
Ayol-gul. Erkak-bog’bon. Sen gulni xor qilsang, uni o’zga bog’bon siypalaydi… erkakbog’bon. Ayol-gul. Sen bog’bonga tikan sanchsang, u o’zga gulni siypalaydi… ikki o’rtada
sening mevang yetim qoladi. Xudo shundan asrasin!
* * *
Bu dunyoda hamma narsaning javobi bor deydilar. To’g’ri gap1 ammo bu dunyoda javob
qilinmaydigan narsalar ham bo’ladi.
Sen birovga yaxshilik qilsang, javobini kutma. Undan qaytmasa, boshqadan qaytadi.
Birov senga yomonlik qilsa javob berma. Sendan qaytmasa, boshqadan qaytadi!
* * *
Menga yuz marta ozor bersang, kechirishim mumkin. Onangga bir marta ozor bersang,
kechirmayman: onang senga mendan ko’ra yuz hissa ko’p mehr bergan!
* * *
Noningni yo'qotsang yo'qot, nomingni yoqotma!
URUSHLAR HAQIDA
Insoniyat tarixi-urushlar tarixidan iborat. Ertaklarda-urush. Dostonlarda-urush.
Kitoblarda-urush. Kinolarda –urush... Tabaqalar urushi. Fuqarolar urushi. Mamlakatlar
urushi. Jahon urushi.
Olimlarning hisob-kitoblariga qaraganda, so’nggi olti ming yil ichida Yer kurrasida 5700
marta urush bo’lgan ekan. (Mayda-chuyda qabilalar janjali bu hisobga kirmaydi). Yana
o’sha olimlarning aytishicha, odamzot o’rtacha oltmish yil umr ko’rarkan. Bundan chiqdi,
insonbolasi hayoti davomida 57 yil urush qilib, uch yil “dam olar” ekan. Astag’firulloh!
Biz kimmiz o’zi?!
* * *
Urushda g’olib va baxtli podshoh, g’olib va baxtli qo’shin, g’olib va baxtli davlat, g’olib va
baxtli tuzum bo’lishi mumkin. Ammo, g’olib va baxtli odam bo’lmaydi. Negaki, urush
odamni odam o’ldirishga majbur qiladi. Odam o’ldirgan odam esa hech qachon baxtli
bo’lmaydi!
* * *
Urushning yaxshisi bo’lmaydi. Ammo eng dahshatli urush-fuqarolar urushi. Negaki, u
avloddan avlodga “meros” o’tib, abadiy davom etadi!
* * *
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 23
Urush bilan besh ukunda bitadigan muammo tinchlik bilan besh yilda bitsa, ikkinchi
yo’lni tanlash kerak!
* * *
Bir zamonlar urushda askar o’lsa-o’lgandir. Hozirgi urushda qurol ko’targandan ko’ra
qurol ko’tarmagan ko’proq qiriladi. Zamonaviy qurollar okop bilan bolalar bog’chasining,
aedrodrom bilan tug’ruqxonaning farqiga bormaydi!
* * *
Inson-aqlli. Inson-donishmand... shu qadar donishmandki, xat-savodi chiqmay turib
omoch o’ylab topdi... G’ildirak ixtiro qildi. Narvon... Keyin suvda suzdi. Osmonda uchdi.
“ Oynai-jahon”ni yaratddi... ko’p bedavo dardlarga shifo topdi. Qadami Oygacha yetdi...
Inson- aqlli. Inson-donishmand... Shu qadar “donishmand”ki, bir zarb bilan butun boshli
shaharni kultepaga aylantiradigan atom bombasini o’ylab topdi. Shu qadar
“donishmand”ki, bir zarb bilan butun boshli mamlakatni yer bilan yakson qiladigan
vodorod bombasini yaratdi. Shu qadar “donishmand”ki, bir zarb bilan million odamni,
mol-holni, qurt-qumirsqani qirib tashlab, “jonsiz” boyliklarga- uy-joy, mol-mulk, oltinkumush, temir-tersakka ziyon yetkazmaydigan “aqlli” neytron bombasini kashf etdi...
Shu qadar “donishmand”ki, bir tomchisi havoga purkalsa, yetmish odamni til torttirmay
o’ldiradigan “U-X” degan zaharni ixtiro qildi va ...o’sha zahri-qotilning 15 ming tonnasini
g’amlab qo’ydi...
Bu qurol bilan yetti yuz milliard odamni qirib tashlash mumkin ekan!
Holbuki, Yer kurrasida besh milliard odam yashaydi…
…Inson-aqlli. Inson-donishmand. Inson- telba!
* * *
Odamxo’rlik-kannibalizm, besh asr avval barham topgan, deydilar… Unday emas.
Modomiki, yer yuzida urush balosi bor ekan, shuning o’zi odamxo’rlikdir.
* * *
Urush degan palakatni, ko’pincha, kaltafahm siyosatdonlar o’ylab topadi. To’nkamijoz
generallar boshlaydi. Jabrini esa begunohlar tortadi. Begunoh askar. Begunoh ota.
Begunoh ona. Begunoh kelin. Begunoh go’dak…
SAKKIZINCHI MO'JIZA
Qalamkashga qishloqning qalbi, shaharning aqli kerak.
* * *
Badiiy ijod shunday daraxtki, shoxida umuminsoniy mevalar yetiladi, ildizi esa milliy
zaminda yotadi.
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 24
* * *
Adib qaysi tilda asar yozsa, o’sha xalqning yozuvchisi hisoblanadi. Bu o’rinda millatning
daxli yo’q.
* * *
Yozuvchilik-ikki foiz talant, to’qson sakkiz foiz mehnatdir, degan gap to’g’ri bo’lsa,
dunyodagi hamma chumolilar yozuvchi bo’lardi!
* * *
Haqiqiy dengizchi ummonda o’zini qanchalik erkin his qilsa, haqiqiy yozuvchi ham so’zlar
ummonida shunchalik erkin suzishi kerak. To’rtta jumla yozmay turib, u yog’iga so’z
topolmay qoladigan odamdan yozuvchi chiqmaydi.
* * *
Iztirob chekib yozilgan asar rohat qilib o’qiladi.
* * *
Tasavvur qiling: siz tasviriy san’at muzeyiga kirdingiz. Polotnolardagi ranglarni,
odamlarning qiyofasini ko’zingiz bilan ko’rib, hayajonga tushasiz. Tasavvur qiling: siz
magnitafonda muzika tinglayapsiz. Cholg’u ohanglari, xonandaning ovozini qulog’ingiz
bilaneshitib, hayajonga tushasiz… endi tasavvur qiling: siz kitob o’qiyapsiz. Oq qog’ozda
qora chiziqlar-harflardan bo’lak hech qanaqa rang yo’q. hech kim kuy ham chalmaydi.
Ammo asarni o’qishga kirishishingiz bilan ko’z o’ngingizda rangin manzaralar paydo
bo’ladi. Qulog’ingiz ostida ajib ohanglar jaranglay boshlaydi. O’zingiz bilmagan holda
qattiq hayajonga tushasiz…
Hech shubhasiz, badiiy adabiyot-dunyodagi sakkizinchi mo’jiza!
* * *
U- zo’r ijodkor. Shunchali “polvon”ki, qayoqqa borsa, bir qop “paxta” orqalab yuradi.
* * *
O’z xalqi tanimagan, o’z xalqi sevmagan yozuvchini jahon kitobxoni sevishiga
ishonmayman.
* * *
Qog’oz oq bo’lgani uchun unga So’z bitadilar. Paytava kr bo’lgani uchun unga So’z bitib
bo’lmaydi. Qog’oz pok bo’lgani uchun zarracha cho’g’ tushsa, yonib ketadi. Paytava kir
bo’lgani uchun tutaydi-yu, yonmaydi. Yozuvchi bo’lish uchun iste’dodning o’zi kamlik
qiladi.
Qalbi qog’ozdek oq, qog’ozdek yonadigan odamdangina chinakam yozuvchi chiqadi.
* * *
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 25
Shoir har kuni aqalli bitta she’r yozishi kerak, adib har kuni aqalli bitta sahifani to’ldirishi
kerak, degan gaplar yuradi.
Chindan ham tikuvchi har kuni aqalli bitta ko’ylak tikadi. Oshpaz har kuni aqalli bir
qozon osh damlaydi. Novvoy har kuni aqalli bir tandir non yopadi… shaunday ekan, shoir
nega har kuni aqalli bitta she’r yozmasligi kerak?
Shunaqa-ku… Tikuvchi do’kondan tayyor mato olib, tayyor bichim bilan ko’ylak tikadi.
Oshpaz bozordan tayyor masalliq olib, tayyor qozonda osh damlaydi. Novvoy kappondan
tayyor un olib, tayyor tandirda non yopadi…
Qalamkash esa, “mato” bilan “bichim”ni ham, “masalliq” bilan “qozon”ni ham, “un” bilan
“tandir”ni ham o’zi yaratishi kerak. Boshqalar bor joydan bor qilsa, ijodkor yo’q joydan
bor qiladi. Buning uchun esa, Xudo bergan iste’dod, Xudo ko’ngliga slogan ilhom kerak!
* * *
Yozuvchi o’zi his qilgan hamma narsani to’la to’kis qog’ozga tushira olmaydi. Kitobxon
qog’ozga tushira olmaydi. Kitobxon qog’ozga tushganlarning hammasini to’la-to’kis his
qilolmaydi. Binobarin, kitob yozayotgan qalamkash hayajoni kitob o’qiyotgan o’quvchi
hayajonidan o’n karra kuchliroq bo’ladi.
Asar o’qiyotganingizda jinday tabassum qilsangiz, bilingki, o’sha sahifalarni qalamkash
rostmana kulib yozgan. Kitob o’qiyotganingizda ko’zingizga bir qatra yosh kelsa, bilingki,
qalamkash o’sha sahifalarni rostmana yig’lab yozgan.
* * *
Asar binoga o’xshaydi. Faqat bino g’ishtdan quriladi, asar esa so’zdan. Endi bir narsani
tasavvur qiling: bitkazilgan binodan bitta g’ishtni sug’urib olsangiz, uning husniga
shikast yetadi. O’nta g’ishtni ko’chirsangiz, bino bosib qoladi…
Shunday asarlar borki, butun-butun jumlalarni olib tashlasangiz ham, yuzta so’zni
o’chirsangiz ham, mingtasi o’rnini almashtirsangiz ham hech nima o’zgarmaydi…
Bunaqangi “asar” bino emas, vayronadir!
* * *
Talantsiz yozuvchi tovuqqa o’xshaydi. Yong’oqdek tuxum tug’adi-da, qaqog’lab olamni
buzadi!
* * *
Ijod-yuz metrli masofani kim o’zarga yugurib o’tiladigan sprinterlik musobaqasi emas,
uzoq va mashaqqatli yo’ldir.
* * *
Bir hamkasbim nolidi:
-Bugungi kitobxon nodon, savodsiz. Mening qadrimni biladiganlar yuz yildan keyin
tug’iladi.
Men yupatdim:
- Gapingiz to’g’ri… Faqat uni notariusdan tasdiqlatib, po’lat sandiqqa solib qo’ying… yuz
yildan keyin so’zingizga guvoh topishingiz mushkul…
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 26
* * *
Ikkita eng xolis hakam-Kitobxon va Vaqt sinovidan o’tgan asar haqiqiy asardir.
* * *
Uchta bolasi bilan xotinini tashlab ketti-da, “Bolalar baxtini o’ylang” deb shig’ir yozdi.
Qoyilley, shovvoz!
* * *
Adiblar ulug’ yozuvchi Abdulla Qahhorning ushbu so’zlarini ijodxona peshtoqiga yozib
qo’ysalar arziydi. “Adabiyot atomdan kuchli.uning kuchini o’tin yorishga sarflamaslik
kerak!”
Munaqqidlar ustoz Ozod Sharafuddinovning ushbu so’zlarini shior qilib olsalar arziydi.
“Tanqidchi ijod bog’iga bolta emas, tokqaychi ko’tarib kirishi kerak!”
* * *
Dehqon tajribasi oshgan sayin yumushi yengillashadi: ko’p hosil oladi.
Quruvchi tajribasi oshgan sayin yumushi yengillashadi: chiroyli imorat quradi.
Jarroh tajribasi oshgan sayin yumushi yengillashadi: yaxshi operatsiya qiladi…
Ijodkor tajribasi oshgan sayin yumushi og’irlashadi.
Uning o’zini takrorlashga haqqi yo’q!
* * *
Haqiqat havoga o’xshaydi. Rangini ko’rmaysiz. Ovozini eshitmaysiz. Hidini bilmaysiz…
Ammo bir lahza havosiz qolsangiz, bo’g’ilib ketasiz. Kitob ham shunday. Yolg’onga duch
kelgan kitobxon bo’g’ilib ketadi.
* * *
Iste’dodlilar hadeganda qovusha qolmaydi. Ular yulduzga o’xshaydi. Har bir yulduzning
o’z mehvari bo’ladi. Yulduzlar bir-birini inkor etmaydi. Ammo bir-birining mehvariga
kirmaydi ham. Iste’dodsizlar esa bir zambil shag’aldek gap. Darrov to’dalashadi. To’da
bo’lib jim yotsa-ku, mayli… Baraka topgurlar iste’dodlilarga tosh otaverib bezor qilgani
chatoq…
* * *
Hamkasblarim meni kechirsin-ku, ba’zi qalamkashlar varrakka o’xshaydi. Shamol
qayoqqa essa, o’sha yoqqa qarab, shox tashlaydi. Shamol qancha qattiq essa, dumini
shuncha shitob bilan likillatadi. Qancha havolansa, dardaragi shuncha qattiq varillaydi.
* * *
“Muhabbat” degan so’z hamma tillarda bor. Inglizlarda-“Lav”, nemislarda-“Libe”, lotin
tilida “Amor”, rus tilida “Lyubov”... “Lyubov k Rodine”, “Lyubob k jenshine”, “Lyubov k
materi”... Albatta, barcha tillarda bu so’zning bir necha xil ifodasi ham bor.
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 27
Ammo o’zbek tilida “Muhabbat” degan so’z shu qadar rango-rang ma’nolarga egaki,
hayratda qolasiz! “Yoqtirib qolmoq”, “Ko’ngil bermoq”, “Moyil bo’lmoq”, “Xushtor
bo’lmoq”, “Oshufta bo’lmoq”, “Dil bermoq”, “Bedil bo’lmoq”, “Mubtalo bo’lmoq”, “Maftun
bo’lmoq”, “Mahbub bo’lmoq”, “Oshiq bo’lmoq”, “Yaxshi ko’rmoq”, “Ishq”, “Ishqi
tushmoq”, “Ishqi foniy”, “Ishqi boqiy”, “Sevgi”, “Muhabbat”, “Mehr” va hokazolar...
Tabiiyki, bular orasida boshqa tillardan kirganlari ham bor. Biroq ularning barchasi- teng
huquqli o’zbek so’zlari!
Gap faqat bunda ham emas. Bu iboralarning hammasi umumma’noni anglatadi va ... har
biri alohida ma’no tashiydi!
Mumtoz adabiyotda “ishq” so’zining o’zi ikki xil ma’noni ifodalaydi. “Ishqi foniy”-
mahbubaga nisbatan sevgi. “Ishqi boqiy” –Tangrining diydoriga yetish...
Bugungi kunimizga kelsak... Boshqa tillarda uchrashi mushkul bo’lgan g’alati holatlarni
ko’ramiz. “Vatanga moyil bo’lmoq” degan ibora kulgili tuyuladi. “Vatanni sevmoq”
deyiladi. “Ota sevgisi” degani shakkoklikka o’tib ketadi. “Ona ishqi” degani gunoh
hisoblanadi. Farzandning onaga “Xushtor bo’lmog’i” do’zaxiylik sanaladi. “Ota-ona
mehri”, “Farzandning ota-onani yaxshi ko’rishi”, “Farzand mehri” deyiladi...
Shunday qilib, “Yoqtirib qolmoq” bilan “Ko’ngil bermoq”, “Ko’ngil bermoq” bilan “Oshiq
bo’lmoq”, “Oshiq bo’lmoq” bilan ”Sevmoq”, “Sevmoq” bilan “Muhabbat”, “Muhabbat”
bilan “Yaxshi ko’rmoq”, “Yaxshi ko’rmoq” bilan “Mehr” orasida uzoq, juda uzoq masofa
bor...
Tilimiz naqadar rango-rang! Tilimiz naqadar boy!
* * *
U yovvoyi gul edi: dashtda tugildi.
Bahor yomg’irlari shivirlagan pallada yerni tirmalab, yorug’ dunyoga chiqdi. Barq urib
o’sa boshladi.
Biroq... Qurg’oqchilik boshlanib, yer toshdek qotdi. U jizg’anak bo’lib, so’ldi. Ustiga-ustak
allaqanday mol uni toptab o’tdi...
Ketidan achchiq-achchiq shamollar esdi. Qor yog’di... Tamom!
... Ammo u tirik edi!
Yana bahor keldi. Ilq-iliq yomg’irlar yog’di. U jamiki ko’rgiliklari evaziga qaytadan bosh
ko’tardi. Qaddini rostlab yana barq urib o’sdi. G’uncha tugdi... olov parchasidekyal-yal
yondi. Shu qadar muattar bo’y tarata boshladiki, hamma hayratdan yoqa ushladi!...
Shunda...
Uni ko’chirib keltirdilar-da, qimmatbaho tuvakka solib, uyning to’riga keltirib qo’ydilar.
Qandoq yaxshi! Qurg’oqchilik qovjiratmaydi. Mol toptamaydi. Izg’irin shamollar vujudini
qaqshatmaydi. Boshiga qor yog’maydi... Hammaga ko’z-ko’z qiladilar...
Shunaqa-ku... Negadir u endi muattar bo’y taratmay qo’ydi...
Oradan kun o’tdi...
Hafta o’tdi...
Oy o’tdi...
... Uni uloqtirib yubordilar-da, qimmatbaho tuvakka boshqa gul keltirib o’tqazdilar...
* * *
- Iste’dodsiz iste’dodsizni yomon ko’rsa nima bo’ladi?-Hech nima bo’lmaydi!
_ Iste’dodsiz iste’dodlini yomon ko’rsa nima bo’ladi?
- Hech nima bo’lmaydi!
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 28
-Iste’dodli iste’dodsizni yomon ko’rsa nima bo’ladi?
- Hech nima bo’lmaydi.
-Iste’dodli iste’dodlini yomon ko’rsa nima bo’ladi?
- Fojia bo’ladi!
* * *
Ko’pchilik qalam ahlining bitta ojizligi bor: hammasi-“birinchi”!
Holbuki, kim “birinchi”, kim “yuzinchi”, kim umuman “hech nechanchi emas”- kitobxon
hal qiladi.
* * *
Yozuvchining o’quvchiga aytadigan dardi qancha kuchli bo’lsa, asar tili shuncha biyron
bo’ladi.
* * *
Bolta bilan qalam bir-biriga o’xshaydigan buyumlar emas. Ammo xizmati jihatidan
anchayin yaqin turadi.
Bolta- qotil qo’lida o’lim quroli. O’tinchi qo’lida mehnat quroli. Hunarmand qo’lida san’at
quroli.
Qalam-hasadg’oy qo’lida o’lim quroli. Savodxon qo’lida mehnat quroli. Iste’dod qo’lida
san’at quroli.
* * *
Qadimgi kimyogarlar oltinning sof yoki qalbakiligini aniqlash uchun mohaktosh qo’llar
ekanlar. Yozuvchining so’zi mohakka o’xshaydi. Bir og’iz Rosti uchun minglarning duosini
oladi. Bir og’iz Yolg’oni uchun minglarning qarg’ishiga qoladi… qalamkashning buyuk
baxti ham, buyuk baxtsizligi ham shunda!
* * *
Chinakam asar tug’ilmasdan oldin uning ohangi, muzikasi paydo bo’ladi. Bu- g’oya
emas, syujet ham emas, aynan OHANGdir. Mana shu ohang adibni qo’lidan sudrab kelib,
stolga “mixlab” qo’yadi. Asarning joni degani shu bo’lsa kerak.
* * *
Tanqiddan bezor bo’lgan shoir aytibdi:
-Siz nuqul birovlarning asarlarini tanqid qilasiz. O’zingiz bironta she’r yozganmisiz?
Tanqidchi aytibdi:
- Men kunora tuxum yeyman. Ammo uning mazasini bilish uchun o’zim tuxum tug’ishim
shart emas.
Shoir aytibdi:
- Men ham kunora odamlar haqida she’r yozaman. Ammo odamni bilish uchun kunora
uning go’shtini yeyayotganim yo’q-ku!
* * *
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 29
Hech o’ylab ko’rganmisiz? Nima uchun eng teran falsafiy asarda ko’pincha telba
qatnashadi.
Nima uchun eng jiddiy asarda masxaraboz o’ralashib yuradi?
Faylasufning yeti uxlab tushiga kirmagan dono fikrni telba bilmaydi, deb o’ylaysizmi?
Dunyoning ustuniman, deb yurgan azamatlar o’ylashga ham qo’rqadigan haqiqatni
masxaraboz aytmaydi, deb o’ylaysizmi?
* * *
Olimlar hisoblab chiqishgan. Pushkin o’z asarlarida 21 ming 197 ta betakror so’z
ishlatgan. Shekspir salkam 20 mingta, Servantes 18 mingga yaqin, Alisher Navoiy esa 1
million 378 ming 600 ta betakror so’z ishlatgan. Boisi, buyuk bobomiz faqat turkey
emas, forsiy, arabiy, urdu, xitoy, mo’g’ul va boshqa tillardagi so’zlardan ham mahorat
bilan foydalangan.
* * *
Hasad o’sib o’sib g’arazga, g’araz-fitnaga aylanadi. Fitna esa har qanday razolatning
onasidir.
* * *
Hasadg’oyning fikrlash tarzi g’alati. “Agar falonchi bo’lmaganida mening ishim yurishib
ketardi”, deb ichidan ezilaveradi. Boshqa jabhalarni bilmadim-ku, lekin ijob sohasida bu
bema’ni xomxayol. Ijod amal kursisi yoki davlat kvartirasi emaski, birovning o’rnini birov
egallasa. Kitobxon mehrini zo’ravonlik qilib ham, tilanchilik qilib ham olib bo’lmaydi.
* * *
Shuhrat-yoqimli, ammo aldamchi narsa. U tog’ cho’qqisiga o’xshaydi. Qancha baland
ko’tarilsangiz, shuncha ko’zingiz tinadi. Hushyor bo’ling! Bitta nojo’ya qadam qo’ysangiz,
jarlikka uchib ketishingiz aniq!
* * *
Maktab o’qituvchisining So’zi o’ttiz bolaga yetib boradi.
Dorilfunun domlasining So’zi yuz talabaga yetib boradi.
Notiqning So’zi ming tinglovchiga yetib boradi.
Qalamkashning So’zi bir yo’la o’n ming, yuz ming kitobxonga yetib boradi. Demak, uning
so’z mas’uliyati ham boshqalarnikidan ming hissa ortiqroqdir.
* * *
Yozuvchi o’zi his qilgan hamma narsani qog’ozga to’la-to’kis tushira olmaydi. O’quvchi
kitobdagi hamma narsani to’la-to’kis his qilolmaydi… kitob o’qiyotganingizda bir marta
jilmayib qo’ysangiz, bilingki, yozuvchi o’sha satrlarni rosmana kulib yozgan. Ko’zingizga
bir qatra yosh kelsa, bilingki, yozuvchi o’sha satrlarni rosmana yig’lab yozgan…
Har qanday muhim g’oya ham inson qismatiga aylanmasa, quruq gap bo’lib qolaveradi.
* * *
Daftar hoshiyasidagi bitiklar. O’tkir Hoshimov
www.ziyouz.com kutubxonasi 30
Modomiki talantsizlar yovuz niyatda bir-biri bilan til topishar ekan, talantlilar ham yaxshi
niyatda birlashmog’i lozim.
* * *
Iste’doli adib hayotida ikki marta xatarli bosqichdan o’tadi. Birinchisi - nimaki yozmasin
chiqarishi mushkul palla. Ikkinchisi- nimaiki yozmasin, chiqarishi oson bo’lgan palla. U
birinchi bosqichdan omon-eson o’tadi. Ammo ikkinchi bosqichdan o’tishi og’ir, juda
og’ir…
* * *
Katta iste’dod avval xalq e’tiborini, keyin xalq muhabbatini va nihoyat xalq e’tiqodini
qozonadi. Aslida mana shu uch bosqichning har bittasi bir umrga teng.
© O'tkir Hoshimov