Da to’g’ri pog’onali val ko’rsatilgan, undagi

Valning xavfli kesimlarini toliqishga hisoblash (aniqlash-tirilgan usul). Bunda valning mustahkamligiga ta’sir etuvchi muhim o`lillar hisobga olinadi: masalan, valdagi kuchlanishning qiymatini o’zgarishi, materialning xususiyati, val o’lchamlarini ta’siri, val yuzasini tozaligi, termik ishlov berish, kuchlanishlarning to’planishi-ni o’zgarishi va h.k.
Valni xavfli kesimi aniqlangandan so’ng hisobiy usulda uning xaqiqiy mustahkamlik ehtiyot koeffitsienti S topilib uni joiz etilgan [S] qiymati bilan solishtiriladi:
S = S_u S_f / √ S_u² S_f² ≥ [S] ,
S_u – egilish bo’yicha mustahkamlik xavfsizlik koeffitsienti;
S_f -buralish bo’yicha mustahkamlik ehtiyot (xavfsizlik) koeffitsienti.
Joiz ehtiyot kozffitsienti [S] =1,5...2,5. [S] -ning yuqori qiymati valning ishlash sharoitiga qarab belgilanadi.

u_b, f_b - kuchlanish tsiklining o’zgaruvchan qismi;
u_m , f_m – kuchlanish tsiklining o’zgarmas qismi;
u_-1 , f_-1 – val materialining chidamlilik chegarasi;
K_u , K_f -egilish va burilish bo’yicha belgilangan kuchlanishlarni to’planish koeffitsientlari;
K_d , K_F -val diametrini va sirt tozaligini hisobga oluvchi koeffitsientlar;
sh_u , sh_f -kuchlanish tsiklining o’zgarmas qismini mustahkamlikka ta’sirini hisobga oluvchi koeffitsientlar bo’lib val materialining xarakteristikasiga bog’liq.
Formuladagi K_u , K_f , K_d , K_F , sh_u , sh_f koeffitsientlarni qiymati jadvallardan tanlab olinadi.
u_-1 , f_-1 qiymatlarini quyidagicha aniqlash mumkin:
u_-1 = 0,43 u_ch , f_-1 = 0,58 u_-1.
Agarda valga ta’sir etuchi o’q bo’ylab yo’nalgan kuch bo’lmasa, cho’zilish yoki siqilish hisobga olinmaydi, ya’ni,
u_m = 0, u_a = u_F ,
bu yerda u_F -val kesimidagi egilish va buralish bo’yicha hisobiy kuchlanish.
Agarda val yuzisida shponka joylashtirish uchun o’ yiqcha bo’lsa, u xolda egilish bo’yicha kuchlanish:
u_F = M/ W_netto ≤ [u_F ] ,
W_netto - val kesimi shponka ariqchasi bo’yicha olingan qarshilik mo`lenti:
,
d- valni hisobiy kesimidagi diametri;
v - shponkali o’yiqchaning eni;
t -shponka o’yiqchasining chuqurligi.
Bu xolda shu kesimdagi burovchi kuchlanish quydagicha topiladi:

Vallarni bikrligi ya’ni ish jarayonida egilishi ularning hamda ular bilan bog’langan detallarning ishiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. SHu sababli vallarning egilishdan hosil bo’ladigan salqilik y -ning hamda tayanchga nisbatan qiyalik burchagi v -ning qiymati ma’lum chegaradan (joiz qiymatdan) ortib ketmasligi lozim ya’ni:
y ≤ [ y ], v ≤ [ v ]
shart bajarilishi kerak.

20.1 -rasm
Bikrlikka hisoblashdan maqsad, yuklanish ta’sirida elastik deformatsiyani aniqlash va ruxsat etilgan qiymat bilan solishti-rishdan iborat.
2-savol
O’quv fanining maqsadi va vazifalari Materiallar qarshiligi kursi inshoot elementlarida, konstruksiyalarida hosil bo’ladigan zo’riqishlar, deformasiyalarni aniqlash usullarni, hamda maskur konstruksiyalarni mustahkamlikka, birlikka va ustivorlikka hisoblash usullarini o’rgatadi. Kursning o’qitilishidan maqsad talabalarda inshootlarni loyihalash jarayonida asosiy masalalardan biri hisoblangan loyiha-konstruktorlik hisoblari bo’yicha boshlang’ich ko’nikmalar hosil qilishdan iborat.
Egilish. Umumiy tushunchalar. Balka tayanchlarining xillari va tayanch reaksiyalarini aniqlash. Balka ko’ndalang kesimida hosil bo’ladigan zo’riqish kuchlarini aniqlash. Eguvchi moment, kesuvchi kuch epyuralari. Eguvchi moment, kesuvchi kuch va yoyilgan kuch intensivligi orasidagi differensial bog’lanishlar. Egilishda kuchlanishni aniqlash Sof egilish. Sof egilishda normal kuchlanishni aniqlash. Balkaning normal
kuchlanish bo’yicha mustahkamlik sharti. Egilishda urinma kuchlanishni aniqlash.
Balkaning urinma kuchlanish bo’yicha mustahkamlik sharti. Bosh kuchlanishlar. Balkaning bosh kuchlanish bo’yicha mustahkamlik sharti.. Egilishda potensial energiya. Egilish markazi haqida tushuncha. Balkaning egilishdagi deformasiyasini aniqlash Asosiy tushunchalar. Egilgan o’qning differensial tenglamasi. Elastik chiziqning differensial tenglamasini integrallash. Boshlang’ich parametr usuli (universal formula). Grafoanalitik usulda balkaning deformasiyasini aniqlash. Statik aniqmas balkalarni hisoblash. Murakkab qarshilik Asosiy tushunchalar. Siniq sterjenlar
uchun zuriqish kuchlarining epyuralarini qurish. Qiyshiq egilish. Qiyshiq egilishda
normal kuchlanish va deformasiya. Neytral chiziq holatini aniqlash. Cho’zilish bilan egilishning birgalikdagi ta’siri. Markaziy bo’lmagan kuch ta’siri. Normal kuchlanish epyurasi. Neytral chiziq holatini aniqlash. Kesim yadrosi. Egilish bilan buralishning
birgalikdagi ta’siri. Ochiq profili yupqa devorli sterjenlar hisobi Ta’lim texnologiyasi insoniylik tamoyillariga tayanadi. Falsafa, pedagogika va psixologiyada bu yo’nalishning o’ziga xosligi talabaning individualligiga alohida e’tibor berish orqali namoyon bo’ladi. Shulardan kelib chiqqan holda “Materiallar qarshiligi ” kursining ta’lim texnologiyalarini loyihalashtirishda quyidagi asosiy konseptual yondashuvlarga
e’tibor berish kerak. Ta’limning shaxsga yo’naltirilganligi. O’z mohiyatiga ko’ra bu yo’nalish ta’lim jarayonidagi barcha ishtirokchilarning to’laqonli rivojlanishini ko’zda tutadi. Bu esa Davlat ta’lim standarti talablariga rioya qilgan holda o’quvchining intellektual rivojlanishi darajasiga yo’naltirilib qolmay, uning ruhiy-kasbiy va shaxsiy xususiyatlarini hisobga olishni ham anglatadi.
• Tizimli yondashuv. Ta’lim texnologiyasi tizimning barcha belgilarini o’zida mujassam qilishi zarur: jarayonning mantiqiyligi, undagi qismlarning o’zaro aloqadorligi, yaxlitligi.
• Amaliy yondashuv. Shaxsda ish yuritish xususiyatlarini shakllantirishga ta’lim jarayonini yo’naltirish; o’quvchi faoliyatini faollashtirish va intensivlashtirish, o’quv jarayonida uning barcha layoqati va imkoniyatlarini, sinchkovligi va tashabbuskorligini ishga solishni shart qilib qo’yadi.
•Dialogik yondashuv. Ta’lim jarayonidagi ishtirokchi subyektlarning psixologik birligi a o’zaro hamkorligini yaratish zaruratini belgilaydi. Natijada esa, shaxsning ijodiy faolligi va taqdimot kuchayadi.
•Hamkorlikdagi ta’limni tashkil etish. Demokratiya, tenglik, subyektlar munosabatida o’qituvchi va o’quvchining tengligi, maqsadini va faoliyat mazmunini birgalikda aniqlashni ko’zda tutadi.
•Muammoli yondashuv. Ta’lim jarayonini muammoli holatlar orqali namoyish qilish asosida o’quvchi bilan birgalikdagi hamkorlikni faollashtirish usullaridan biridir. Bu jarayonda ilmiy bilishning obyektiv ziddiyatlarini aniqlash va ularni hal qilishning dialektik tafakkurni rivojlantirish va ularni amaliy faoliyatda ijodiy ravishda qo’llash ta’minlanadi.
•Axborot berishning eng yangi vosita va usullaridan foydalanish, ya’ni o’quv jarayoniga ompyuter va axborot texnologiyalarini jalb qilish. Yuqoridagi konseptual yondashuv va “Materiallar qarshiligi ” fanining tarkibi, mazmuni, o’quv axborot hajmidan kelib chiqqan holda o’qitishning quyidagi usul va vositalari tanlab olindi.
•O’qitish usullari va texnikasi: muloqot, keys stadi, muammoli usul, o’rgatuvchi o’yinlar,aqliy hujum”, insert, “Birgalikda o’rganamiz”, pinbord, ma’ruza (kirish ma’ruzasi, vizual ma’ruza, tematik, ma’ruza-konferensiya, aniq holatlarni yechish, avvaldan rejalashtirilgan xatoli,sharhlovchi, yakuniy).
•O’qitishni tashkil qilish shakllari: frontal, kollektiv, guruhiy, dialog, polilog va o’zaro hamkorlikka asoslangan.
• O’qitish vositalari: odatdagi o’qitish vositalari (darslik, ma’ruza matni, tayanch konspekti, kodoskop)dan tashqari grafik organayzerlar, kompyuter va axborot texnologiyalari.
•O’zaro aloqa vositalari: nazorat natijalarining tahlili asosida o’qitishning diagnostikasi (tashxisi).
•Boshqarishning usuli va vositalari. O’quv mashg’ulotini texnologik karta ko’rinishida jalashtirish o’quv mashg’ulotining bosqichlarini belgilab, qo’yilgan maqsadga erishishda o’quvchi va o’qituvchining hamkorlikdagi faoliyatini talabalarning auditoriyadan tashqari mustaq ishlarini aniqlab beradi.
• Monitoring va baholash. O’quv mashg’uloti va butun kurs davomida o’qitish natijalarini kuzatib borish, o’quvchi faoliyatini har bir mashg’ulot va yil davomida reyting asosida baholash.
3-savol
Aylanma xarakatni parallel vallar o`rtasida zanjirlar yordamida uzatuvchi moslamalar zanjirli uzatmalar deb ataladi. Zanjirli uzatma maxsus tuzilishdagi ikkita g`ildirak (yulduzcha) va ularga kiydirilgan cheksiz zanjirdan tuzilgan bo`ladi. Zanjirli uzatmalar o`klararo masofa kattaroq bo`lgan, uzatishlar soni doimiy bo`lishi zarur bo`lgan joylarda o`rtacha quvvatlarni uzatish uchun ishlatiladi. Zanjirli uzatmalar mashinasozlikda mexanizmlarni xarakatga keltirish uchun, yuk tashish va tortish uchun mo`ljallangan bo`ladi. Yuk tashish uchun ishlatiladigan zanjirlar xarakat tezligi katta bo`lmagan yuk ko`taruvchi mexanizmlarda yukni osib quyish va uni ko`tarib turish uchun xizmat qiladi. Zanjir zvenolarining birlashtiradigan valiklar orasidagi masofani
ko`rsatuvchi ko`rsatkich qadam deyiladi.

Zanjirli uzatmaning afzalliklari:
 xarakatni nisbatan uzoq masofalarga uzata oladi a=5 m gacha;
 sirpanish xodisasini yo`qligi;
 vallarga tasmali uzatmalardagiga qaraganda kamroq yuklanish tushadi;
 FIK ning yuqoriligi;

Zanjirli uzatmaning kamchiliklari:

 Roliklarning eyilishi;
 va zanjirni taranglashtirib turuvchi moslama zarurligi ularning kamchiliklaridir;
 tannarxi yuqori;
 yulduzchalar tayyorlash birmuncha murakkab;
 e'tibor bilan qarab turishni va sinchiklab mantaj qilishni talab etadi.

Zanjirli uzatmalar qishloq xo`jaligi mashinalarida, transportda va ximiya sanoatida, stanoksozlikda hamda ko`tarish-tashish mashinalarida tasmali uzatmalardan foydalanish etarli darajada ishonchli bo`lmagan hollarda ishlatiladi. Zanjirli uzatmalarning umumiy xarakteristikalari.

Uzatmaning quvvati:

Hozirgi vaqtda ishlaayotgan uzatmalarda uzatilayotgan quvvatning qiymati bir necha ming kVt ga etadi. Biroq katta quvvatga mo`ljallangan uzatmaning tannarxi tishli uzatmalarnikiga qaraganda yug`ori bo`ladi. Shuning uchun, ko`pincha, zanjirli uzatmalar quvvati 100 kVt gacha bo`lgan vallar orasida ishlatiladi. Zanjirning tezligi (o`rtacha tezligi) quyidagi munosabatdan
Topiladi

Bu erda: Z - yulduzchaning tishlar soni, n- yulduzchaning minutiga aylanishlar soni; t- zanjirning qadami.
Uzatishlar soni quyidagiga teng:

Mashinasozlikda foydalanilayotgan zanjirli uzatmalarda i ning qiymati uzog`i bilan 10 ga etadi. Uzatish sonining qiymati bundan kata bo`lgan hollarda zanjirli uzatmalardan foydalanish nomaqbul. Uzatma FIK ning o`rtacha qiymati 0,96-0,98 oralig`ida bo`ladi. O`qlararo masofaning tavsiya etiladigan qiymati kamida (30…50)t mm bo`lishi tavsiya etiladi, yani A ning minimal qiymati