D2E 0 d( P,T ) d (V,T )

---

b o ‘ lishi kerak. Bundan
d2E
<)T 
T
~ds2~~ds~cv
C v  > 0
d( P ,T ) d (V ,T )
_ T f d P \
d(s,v)d(v,T) cv\dvjT<
eka.nligi kelib chiqadi.
Ikkala tengsizlik muhini ahamiyatga ega. Су > 0 dan kelib chiqadiki, T 
oshganda muhitning energiyasi E  ham ortadi va teskari - T  kamayganda E  
kamayadi.
(2.39)
f d P \
n
\ d v ) T <
ning ma’nosi shuki, har qanday modda, izotermik ravishda siqilganda, 
(kengayganda) uning bosimi ortadi (kamayadi), bu shart bajarilmaydigan 
jismning mavjud bodishi mumkin emas.
2.11 
Joule-Thom son jarayoni
Bizga, -rasmda ko'rsatilgan ikkita, silindrdan iborat bodgan sistema berilgan 
bodsin, silindrlar orasida g'ovakli to ‘siq odmatilgan. 
Har bir silindr ichida 
porshen bor, bu porshenlar shu silindr ichidagi gazni siqishi mumkin va, yoki, 
gaz bosimi ostida, tashqariga harakat qilishi mumkin. Oradagi g'ovakli to'siqdan 
gaz molekulalari bir silindrdan ikkinchisiga o ‘tishi mumkin.
Quyidagi izobarik jarayonni ko‘raylik. 
Porshen chap tomondagi gazni 
izobarik P\ =const ravishda g'ovakli to ‘siq orqali o ‘ ng tomonga, o ‘tka,zsin. 
0 ‘ ng tomonda, boshida gaz bodmagan, gaz molekulalari g'ovakli to'siqdan kirib 
kelib o ‘ ng silindrni o ‘zgarmas Po bosimda toddira boshlaydi (o‘ ng porshenning 
vazifasi mana, shu izobarik jarayonni ta’minlashdir). 
Bu jarayon natijasida, 
chap idishda Vd hajmni egallab turgan gaz o ‘ ng idishga o ‘tib unda, Vd hajmni 
egallaydi.
Natijada chap tomondagi porshenning bajargan ishi
о
A i = -
PidV =
Pi Id
В
51

---

ga teng. Gaz molekulalarining o ‘ng porshen ustida bajargan ishi
v2
Ao = — 
J 
PodV = -PoVo
0
ga teng. Gazning ichki energiyasining o ‘zgarishi
/SE = Eo — E\ = IS. A  = A\ + Ao = P\V\ — iTIT
ga teng. Demak, bu jarayon davomida, gazning entalpiaysi W  = E  + P V  
o'zgarmas eka.n:
Wi = W 2.
Jarayon davomida, gazning bosimi kamayishi kerak, chunki g'ovakdan gaz 
molekulalari o ‘z energiyasini yo‘qotib o ‘tadi. Shuning o ‘zidan ko‘rinib turibdiki, 
jarayon qaytmas bodadi - g'ovakli teshiklar yetarli darajada kichik deb 
qaraymiz, bunday teshiklardan gaz molekulalari o ‘z tezligini yo‘qotib o'tishi 
kerak.
2.9-mashq. 
Quyidagi munosabatni isbot qiling:
clW
CPdT +
dP.
Unclan kelib c.hiqib Joule-Thomson koeffisientini toping:
/k/r
V
— (Q 'T -1).
bp
Agar dW  = TdS + VdP ni dS = d W / T — V d P / T  ko'rinishda yozib olsak 
Joule-Thomson jarayoni uchun
w
T
<  0
eka.nligi kelib chiqadi. Yuqorida aytgan edikki bu jarayonda bosim kamayadi, 
demak, entropiya oshishi kerak. 
Joule-Thomson jarayonining qaytmasligi 
shundan hani kelib chiqadi.
2.12 
Termodinamikaning to ‘rtta qonuni
Termodinamika issiqlikning makroskopik, fenomenologik nazariyasidir. 
Ter- 
modinamikada fizik sistema o ‘zining bir nechta makroskopik xarakteristikalari 
va, ular orasidagi bogdanishlar orqali ifodalanadi. Makroskopik parametrlarga,
52