D tojiboyeva, A. Yo‘ldoshev maxsus fanlarni o'qitish metodikasi

0‘quv muammolarini qo‘yish qoidalari

Mavzu bo‘yicha muammoni qo‘yish va yechish uchun yangi tushunchalarni talabalarning avvalgi o‘rgangan bilimlari bilan bogMash va esga tushirish zarur


Talabalarga sabab-oqibatli bog‘Ianishni aniqlash, mushohada qilish, muammoli vaziyatni tahlil qilishni o‘rgatish zarur


Talabalar oldiga ular uchun tushunarli bo'lgan, ina'lum darajada xabardor bo‘Igan muammolarni qo‘yish kerak


Muammoni yechish uchun unito‘g‘ri qo‘ya bilishni unutmaslik
kerak


0‘quv materialida yangilik elementlari (yangi tushuncha, statistik ma'Iumotlar, xususiyatlami ifodalovchi ko‘rsatkichlar va h.k.)
bo'lishi kerak


0‘quv materiali muammoli vaziyatni ifodalagan bo'lishi kerak. Ularni qarama-qarshi fikrlar, faktlar, raqamlar, chizma, savollar kabilarda ifodalash mumkin


Talaba javob berolmagan savolJarning hammasi ham muam­moli vaziyatni vujudga keltira olmaydi. Masalan, «qanday xarajatlar tashqi xarajatlarga kiradi?» yoki «daromad nima?», «foydani hisoblang» kabi masalalar yechimini qo'yish muammoli vaziyat yoki muammo bo‘la olmaydi.
Tajribali pedagoglaming fikricha faqat o‘qitish jarayonida qarama-qarshilik paydo bo‘lgan vaziyatnigina muammoli vaziyat deb ataladi. Talaba o'qish, bilish jarayonida qarama-qarshiliklarga duch kelsa, uning bilimga bo'lgan qiziqishi ortadi. Boshqacha qilib aytganda, motivatsiya paydo bo'Iadi. Masalan, nima sababdan dav­lat tadbirkorlikni qo'llab-quwatlagani holda soxta tadbirkorlikka qarshi kurashadi, degan savol muammoli hisoblanadi. Chunki, bu savolda qarama-qarshilik bor. U talabani taqqoslashga, tahlil et- ishga undaydi. Tadbirkorlikning turlarini, uning huquqiy asoslarini, davlatning yuritayotgan iqtisodiy siyosatini o'rganishga, tushunishga




olib keladi. Metodologik jihatdan qaraganda tushunchalar orasidagi qarama-qarshiliklarning asl manbai birlamchi hisoblanadi.
Talabalarning ijodiy qobiliyatini shakllantirish uchun ularni doimo o'zlarida tug‘ilgan savolni berishga undash lozim. Dars oxirida qarama-qarshiliklar oydinlashtirilishi zarur.
Muammoli ma’ruza — muammoli o'qitishning asosi. Lekin muammoli o'qish qanday bo'lishi kerakligi haqida yagona fikr yo'q. Ba’zilar uni hali fanda yechilmagan muammolar haqida ma’ruza deyishsa, boshqalar muammolarni darsda yechish deb hisoblashadi. Muammolr ma’ruza talabani o'ylashga, taqqoslashga, -yechimini topishga undaydigan ma’ruzadir. U quruq yodlab olish emas, balki o'z faoliyatida zarur bo'ladigan amaliy ko'nikmalarni qo'llab ma­salani yechishga o'rgatishdir. Shuningdek, o'qitish — bunday dars- larda ajdodlar ijtimoiy-tarixiy tajribasi ham o'rgatiladi. Muammoli o'qitish orqali talabani o'z fikrini aytishga, fikrini himoya qilishga va bahslashishga o'rgatish mumkin. Fikrlash jarayonida qarama- qarshilik bo'lmasa, bahs ham, munozara ham bo'lmaydi. Muno- zarasiz esa muammoning yechimini topish juda qiyin.
Darsda talabalar o'qituvchining o'rgatishga samimiy intilayot- ganini his qilishi, talabani o'zi bilan teng ko'rayotganini bilishlari kerak. Yuqorida zikr etgan ma’ruzani muammoli ma’ruza tarzida bayon qilish, darsga talabalarni faol qatnashishga chorlash uchun ma’ruza o'qiyotganda muammoli vaziyat yaratish zarur. Buning uchun awaldan muammoli savol qo'yib, unga talabalar bilan bir­galikda muhokama qilinib javob topiladi. Yuqorida keltirilgan «iqti­sodiy resurslar va jamiyat ehtiyojlari» mavzuidagi an’anaviy ma’ruza matnini muammoli ma’ruza tarzida o'qish uchun ma’ruzaning maqsadi alohida ajratib ko'rsatiladi va quyidagicha o'zgarishlar kiritiladi: