20
Бу питомникда ҳар бир экиннинг 200-300 ва ундан кўп намуналари, ҳар
бир намуна бўйича ѐппасига экиладиган экинларнинг 500-1000 та, қаторлаб
экиладиган экинларнингэса 100-200 та уруғи ѐки туганаги экилади. Ҳамма
намуналар учун пайкалчалар майдони бир хил бўлиб, 1-5 м
2
тенг. Бу
питомникда намуналар қайтариқсиз экилади.
Коллекцион питомник айрим майдончаларга (полосаларга) ажратилиб-
эни 1 м,
узунлиги 40-50 м қилиб ажратилади. Уларнинг ўртасида эни 0,5 м
кенгликда йўлакча ажратилади. Намуналар асосан қўлдан, баъзан шаблон
орқали экилади. Стандарт нави ҳар 10-20 та намунадан кейин жойлаштирилади.
Дурагайлар питомнигида чатиштириш йўли билан ҳосил қилинган
дурагай популяциялари экилиб, ўрганилади, баҳоланади ва
улардан энг яхши
элита ўсимликлари танлаб олиниб, селекцион питомнигига экиш учун
берилади. Дурагай питомнигида барча биринчи ва кейинги авлод дурагайлари
экилади. Пайкалчаларнинг майдони уруғ миқдорига қараб ҳар хил бўлади.
Экишда қайтариқлар бўлмайди. Ҳар бир дурагай чатиштириш жуфти (ота-она
ўсимликлари) билан таққосланади.
Селекцион питомникнинг асосий вазифаси коллекцион ва дурагай
питомниклардан танлаб олинган энг яхши элита ўсимликлар авлоди (бўғин)
ларини маҳсулдорлиги ва биохимик-технологик кўрсаткичларибўйича дастлаб
баҳолаш, энг яхши авлод (бўғин) ларини кейинги йилларда ўрганиш ва
кўпайтириш учун ажратиб олишдир. Бу питомникда
юзлаб-минглаб линия
ҳамда дурагай оилалари экилиб, камчиликларга эга бўлган 75 фоизга яқин
авлодлар брак қилинади.
Пайкалчаларнинг майдони ва экиладиган уруғ миқдори дастлабки танлаб
олинган элита ўсимликлар маҳсулдорлигига боғлиқ. Ҳар 5-10 та намунадан
сўнг стандарт нав экилади. Бу питомникдан ажратиб олинган авлодлар уруғи
иккинчи йил селекцион питомниги ѐки контрол питомнигига экилади.
Контрол питомнигининг вазифаси селекцион питомникдан олинган
авлодларни (намуналарни) унча катта бўлмаган пайкалчаларда ҳосилдорлиги
бўйича иккинчи йил давомида синашдир. Бунда селекция питомнигидек
маҳсулдорлик элементларига қараб текширилади. Контрол питомникда 20
тадан 100 тагача, ҳатто 600-700 тагача авлодлар (селекцион намуналар)
экилади. Экиш махсус сеялкалар ѐрдамида ўтказилади. пайкалчанинг майдони
5-10 м.кв., айрим холларда 25-30 м.кв. бўлиши мумкин. 2-4 қайтариқли қилиб
жойлаштирилади. Ҳар 5-10 та намуналардан кейин стандарт нав экилади ѐки
П.Н. Константиновнинг жуфт усулида ўтказилади.
Контрол питомниги билан бир вақтда
махсус питомниклар ташкил
қилинади. Бу питомникларда авлодларни ноқулай шароитларга (қурғоқчилик,
совуққа, қишга), касаллик, зараркунандаларга чидамлилиги ўрганилади.
Цитоплазматик эркак пуштсизлиги асосида ўзидан чангланган линиялар
бўйича иш олиб боришда ҳам маҳсус питомниклар ташкил этилади.
Контрол питомнигидан ажратиб олинган яхши авлодлар селекция
жараѐни тартиби бўйича дастлабки (кичик) навсинашга, ундан кейин конкурс
навсинашга ўтказилади.
21
Уруғчилик тизимида навдор уруғлик ҳосил қилишда ҳам питомниклардан
фойдаланилади.
Нав янгилашда элита уруғликларини ҳосил қилишда бирламчи уруғчилик
учта питомникдан иборат:
1.
Бўғинларни биринчи йил синаш питомниги ѐки танлаш типомниги.
2.
Бўғинларни иккинчи йил синаш питомниги ѐки уруғлик питомниги.
3.
1-2 чи йил кўпайтириш питомниги.
Бу питомникларнинг вазифаси юқори
сифатли суперэлита ва элита
уруғларини етиштиришдир. Биринчи йил бўғинларини синаш питомнигига
навнинг навдорлиги ва типиклиги юқори бўлган экинзорлардан якка танлаб
олинган ўсимликларнинг уруғларидан иборат авлодлар экилади. Бу
питомникларга кўпинча мингга яқин (300 тадан кам бўлмаган) энг яхши
авлодлар экилади. Авлодларнинг сони уларнинг асосий миқдор белгилари:
поянинг узунлиги, умумий маҳсулдорлиги, битта ўсимлик донининг оғирлиги,
маҳсулдор тупланиш, бошоқдаги дон миқдори, 1000
доннинг вазни, доннинг
сифати
ва
бошқа
қимматли
хўжалик-биологик
белгилари
бўйича
таққосланаѐтганда пухта баҳолашаг имкон берадиган бўлиши керак.
Биринчи йил синаш питомнигида ўсимликларнинг ўсиши ва
ривожланиши устидан тегишли кузатишлар олиб борилади, ѐмон
кўрсаткичларга эга бўлган авлодлар ўзидан чангланувчи экинлардан ҳосилни
йиғиштириш олдидан, четдан чангланувчилардан эса гуллаш олдидан олиб
ташланади.
Қолган энг яхши авлодлар алоҳида –алоҳида йиғиб олиниб, янгилари
лабораторияда баҳоланиб, яроқсизлари
ташланиб, қолганларининг уруғи
кейинги иккинчи йилги бўғинларини синаш питомнигига экилади.
Иккинчи йилги бўғинларни синаш питомнигига олинган 300 дан ортиқ
линияларнинг уруғлари 2-3 қайтариқда экилади. Бу питомникда ҳам ўсув
даврида дала кўриклари ўтказилиб навга хос бўлмаган, касалланган линиялар
чиқариб ташланади. Энг яхши линияларнинг ҳосили алоҳида –алоҳида йиғиб
олинади ва дони бўйича олинган мааълумотлар математик усул билан
текширилади ва синифларга ажратилади. Умумий ҳосилдорлиги бўйича энг
яхши линялар кўпайтириш питомнигига экиш учун танлаб олиниб уруғлари
бирлаштирилади.
Кўпайтириш питомнигида уруғ етиштириш экинларнинг кўпайиш
коэфициентига ва элита уруғларига бўлган талабга қараб бир йилдан тўрт
йилгача давом этиши мумкин.
Кўпайтириш питомнигининг вазифаси уруғларни имкони борича тез
кўпайтиришдир. Бу питомникда ўсув даври нав тозалиги бўйича ўтоқ
ўтказилиб, навга хос бўлмаган ва касалланган ўсимликлар олиб ташланади.
Кўпайтириш питомнигида етиштирилган уруғларнинг мутлоқо соф
бўлиши талаб қилинади. Бу уруғлардан келгуси йил суперэлита, суперэлитадан
кейин эса элита уруғларни олиш учун фойдаланилади. Бирламчи уруғ
питомникларида илмий-тадқиқот муассасида селекцион экинлари учун қабул
қилинган усуллар, экиш тартиби ва етиштириш агротехнологияси қўлланилади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
