Д. Т. Абдукаримов

3. Кунгабоқар экинида оқсил моддасига қараб селекция ўтказиш. 
Кунгабоқар уруғларининг таркибида кўп миқдорда мой – борлиги билан 
биргаликда унда 20 – 25 % гача протеин тўпланади. Селекция жараѐнида 
кунгабоқар уруғидаги оқсил мажмуйи таркибида чуқур ўзгаришлар рўй бериб, 
оқсилнинг сувда эрийдиган фракцияларининг кўпайиши ва алмаштириб 
бўлмайдиган аминокислоталарнинг, жумладан лизиннинг ошишига эришилган. 
Лизин аминокислотаси етишмаган такдирда оқсилнинг озуқа – тўйимлилик 
сифати анча пасаяди. Бир хил тупроқ – иқлим шароитида ўстирилган кўп мойли 
кунгабоқар навларининг таркибидаги лизин миқдори 4+0,7 % фарқ қилиб 
ўзгарган, нав ичидаги популяцияда эса–5,4+0,76 га ўзгарувчанлик кузатилган. 
Мойлилик билан оқсил моддасининг сақланишида тескари корреляция 

---

86 
бўлганлигига қарамасдан, кўп мойли кунгабоқар навлари илгариги навларга 
нисбатан оқсил моддаси бўйича қолишмайди.
4.Оптимал вегетация даврининг давомийлигига қараб селекция 
ўтказиш. 
Ҳар хил тупроқ иқлим шароити учун у ердаги иссиқлик, сув билан 
таъминланганлик даражаси ва ҳосилни йиғиб олиш даврида об – ҳаво ва бошқа 
шароитлар хисобига олиниб вегетация даврининг оптимал давомийлиги 
белгиланади. Ўзбекистон шароитида вегетация даврининг давомийлиги катта 
аҳамиятга эга, чунки бизнинг шароитимизда бир йилда икки ҳосил олиш 
имкониятлари мавжуд. Айниқса анғизда иккинчи экин сифатида экиб ҳосил 
етиштириш учун кунгабоқарнинг тезпишар навларидан фойдаланилади. 
Академик В.С.Пустовойт фикрича Кубан шароити учун бу давр 92 – 95 кун 
бўлса қулай. Жуда эрта пишар навлар селекцияси маҳсулдорликни пасайишига 
олиб келиши мумкин. 
А.Б.Дьяковнинг маълумотларига кўра вегетация даврини 12 – 15 кунга 
қисқариши ҳосилдорликни 20 – 30 % га камайтирилишига олиб келади. Қулай 
шароитда ҳар бир кунда гектарига 30 кг гача мой тўпланади.
Юқори маҳсулдор эртапишар нав ва дурагайларни яратилиши 
ўсимликларни бир вақтда пишиши, физиологик пишишдан тўлиқ пишишгача 
қисқа даврли генотипларни танлаш ва саватчалари тезликда (қисқа даврда) 
қурийдиган ўсимликларни танлаш усуллари билан яратишга эришиш мумкин. 
Кунгабоқарнинг эффектив ҳароратининг пастки кўрсаткичи 5 
0
С га тенг 
(биологик нол) бўлиб, униб чиқиш – шоналаш даврида 11 – 12 
0
С, шоналаш – 
гуллашда 15 – 16 
0
С ундан кейинги даврда эса ҳарорат 10 – 14 
0
С қулай бўлиб 
ҳисобланади.
Россия мойли экинлар илмий тадқиқот институтида эрта муддатда униб 
чиқиш, тезпишарлик хусусиятли селекцион материални танлаш схемаси ва 
баҳолаш услуби ишлаб чиқилиб кузги – қишги – баҳорги даврда ўстириш 
мақсадида фитотронлардан фойдаланиш тавсия этилади.
Вегетация даврининг давомийлигига қараб кунгабоқар навлари