Д. Т. Абдукаримов

Селекциянинг вазифалари ва йўналишлари. 
Соя экини селекциясининг 
асосий вазифалари: юқори ҳосилли, тезпишар, ѐтиб қолишга, касалликларга ва 
зараркунандаларга чидамли, уруғининг таркибида мой ва оқсил моддаси кўп 
сақлайдиган навларни яратишдир. 
Ҳосилдорликка қаратилган селекция.
Аксарият районлаштирилган 
навларнинг салоҳиятли ҳосилдорлиги 3–4 т/га; Ўрта Осиѐ мамлакатларида, 
суғориладиган шароитда 3,5–4 т/га. Соядан энг юқори ҳосилдорлик АҚШда 7 
т/га га етган.
Соя экинининг ҳосилдорлиги қуйидаги кўрсатгичлар билан таъминланади: 
майдон бирлигидаги ўсимликлар сони, ўсимликда дуккаклар сони, доннинг 
сони ва 1000 донининг вазни, яъни навнинг ҳосилдорлиги ўсимликларнинг 
маҳсулдорлиги (ўртача бир ўсимликнинг ҳосили) ва майдондаги экин (кўчат) 
қалинлигига боғлиқ. 
Селекционернинг вазифаси навни маҳсулдорлигини кўтариш. Шунинг 
учун гетероген популяцияларида маҳсулдорлика қаратилган якка танлашни 
наслдан наслга кучли ирсий ўтказувчанлик кобилятли ва модификацион 
ўзгарувчанлик имконияти паст (кам) кўрсатгичларга қараб ўтказиш керак.
Бу кўрсатгичлар қуйидагилардир: ўсимлик бўйи, бўғим ораларининг 
узунлиги, асосий (бош) поясидаги бўғимлар сони, дуккакдаги уруғ сони, 1000 
уруғининг вазни ва ҳосилнинг индекси. 
Янги навларни яратиш учун дастлабки шаклларни шакллантирилиши ва 
танлашни имконияти барига бир текс шароитда ўтказиш лозим. 
Дурагайлашда ота–она шаклларининг бирида юқори даражада ажралиб 
турган кўрсатгични иккинчисида бу кўрсаткични ўртача ривожланганлиги 
билан тўлдириш керак.

---

59 
Селекцион материални баҳолашни белгилар мажмуасига қараб ўтказиш 
лозим, чунки бир кўрсатгични максимал намоѐн бўлиши одатда иккинчисини 
минимал намоѐн бўлиши билан бир вақтда ўтади.
Ҳосилдорликка қараб танлашни пастки дуккакларни оптимал баландликда 
(15–17 см) жойлашганлиги ва ѐрилмасликка чидамлилигига қараб биргаликда 
ўтказиш керак. Бу ўз навбатида йиғиб олишда ҳосилини тўкилишини анча 
камайтирди.