Д. Т. Абдукаримов

Селекция жараѐнининг услуби ва техникаси. 
Кўк нўхат ўсимлигининг 
дурагайлаши қуйидагича ўтказилади. Бичиш учун ғунчалари очилмаган яхши 
ривожланган ўсимликлар ажратиб олинади. Бундай ғунчаларнинг паруси ва 
канотлари четга эгиб қўйилиб, пинцет билан кильнинг елкасидан гулкоса 
томонига ўтказиб қўйилади. Чангчилардан озод қилингандан кейин, уруғчи 
қайиқча, қанотлари ва паруси билан қоплаб ѐпиб қўйилади. Ота ўсимлигининг 
чанглари билан пинцет ѐрдамида бичиш жараѐнида чанглатиш мумкин. Аммо 
чанглатиш бичишдан 2 – 3 кундан кейин ўтказилса яхши натижа беради. 
Бичилган ва чанглатилган гуллар дока ѐки капрон изолятор ѐки пахта билан 
изоляция қилинади. Ҳар бир гул тўпламида биттадан гул қолдирилади. Айрим 
минтақаларда табиий чангланиш имконияти кам бўлган тақдирда гуллар 
изолация қилинмаслиги мумкин. Битта ўсимликда одатда уч – тўрт гули 
чанглатилиб, қолганлари олиб ташланади, учи эса чимчиб қўйилади. Ҳар бир 
гулдастада биттадан чанглатилган гул қолдирилади.
Питомник ва нав синашларда авлодларни экиш тартиби, парвариш, 
баҳолаш, брак қилиш ва ҳосилни йиғиб олиш ишлари умумий дуккакли дон 
экинларда қўлланиладиганидек. 
Ўриладиган кўк нўхатнинг кўк массасини ҳосилдорлиги гуллаш 
бошланишидан 10 кун ўтгандан кейин аниқланади. Бунинг учун ҳисобга 
олинадиган майдондан ўсимликлар илдизи билан суғуриб олинади, саналади ва 
илдизлари кесиб ташланганидан кейин кўк масса тарозида тортилади.
Аскохитозга чидамлилиги
асосан инфекцион (провакацион) фонда 
аниқланади. Касалликни спораларининг сувдаги аралашмаси билан ўсимликлар 
тааллуқли ривожланиш фазасида пуркалади. Кузатиш кўз билан чамалаб 
ўтказилади. Бу иш селекция жараѐнини бошларида ўтказилиши керак. Ҳар бир 
ўсимлик ѐки ҳар майдончада (делянкада) 30 тадан кам бўлмаган ўсимликлар, 
контрол питомнигида ва конкўрс нав синашида эса 50 – 100 тадан (диаганали 
бўйича беш жойдан 10 – 20 та) ўсимлик кўриб чиқилади. Вегетатив органлари 
ва дуккакларни баҳолаш билан бир вақтда уларнинг уруғлари ҳам баҳоланади. 
(3–жадвал).
Кўк нўхат ўсимлигининг фузариоз касалликлари, илдиз чириши, фузариоз 
сўлиши, дуккаклар ва уруғнинг чириши шаклида ўтади. Илдиз чиришини 
чақирадиган (Fusarium) касаллик асосан майсаларнинг илдизини зарарлайди, 
лекин вегетация даврида катта ўсимликларнинг илдизини ҳам зарарлантириб, 

---

34 
қуритишига олиб келиши мумкин. Шунинг учун зарарланишни кузатиш уч 
марта ўтказилади ва балларда баҳоланади.
I – униб чиқиш фазасида 
II – шоналаш ва гуллаш фазаларида 
III – ҳосилни йиғиб олишдан олдин.