D r. X. Djuraev, Sh. Yu. Djabbarov, B. M. Umirzakov tarmoq protokollari

Oqimni boshqarish axborotini uzatish protokoli (SCTP) 
 
Oqimni boshqarish axborotini uzatish protokoli (SCTP) axborotni yetkazib 
berish ortiqchaligi va ishonchlilikning yuqori pog‗onasi bilan ikkita ohirgi punktlar 
o‗rtasida IP tarmoq orqali signalizatsiya xabarlarini uzatishni ta‘minlaydi. Buning 
uchun real vaqtda axborotni ayrim axborot oqimlari bo‗yicha bir qancha 

---

102 
manbalardan yetkazib berishning yuqori ishonchliligini imkoniyatlar protokoliga 
o‗rnatilishi bilan farqlanadigan standartlashtirilgan usul qo‗llaniladi. Shuningdek 
ushbu protokol bo‗yicha ishlaydigan Internet bog‗lanishning o‗ta yuklanganlik 
holatida o‗z-o‗zini o‗chirish funksiyasi amalga oshiriladi.
SCTP va signalli ilovalar o‗rtasidagi interfeys adaptiv pog‗ona orqali 
boshqariladi. Adaptiv pog‗ona oraliq pog‗onani shunday hosil qiladiki, unda 
protokollar stekining yuqori pog‗onasidagi muayyan arxitektruaning signalli 
protokollari transport muhiti bilan o‗z interfeyslarini va SCTP protokolidan boshqa 
transport protokoli o‗rniga foydalanilgan holatda ichki funksional imkoniyatlarini 
o‗zgartirmasligi kerak. Boshqa jihatdan, protokollar stekining ta‘minlab turadigan 
arxitekturasi o‗z qoidalarini buzmasdan Internet arxitekturasiga mos kelishi kerak.
SCTP protokoli turli maqsadlarda turli xil ilovalardan – fayllarni HTTP 
vositalar yordamida uzatishdan signalli axborotni tashishgacha, MTP ishlash 
imkoniyatlarini o‗zgartirishdan SCCP signalizatsiya axborotini transportirovka 
qilishni o‗zgartirishgacha foydalanish mumkin.
4.2. Transport pog‗onasi protokollari: RTP va RTCP 
RTP protokoli bir manzilli va guruhli jo‗natmalarning tarmoq xizmatini 
qo‗llagan 
holda 
ushlanishlarga 
seziluvchan 
axborotlarni 
yetkazishga 
ixtisoslashgan. U o‗z vaqtida yetkazilishini kafolatlovchi o‗z mexanizmlariga yoki 
boshqa xizmat sifati ko‗rsatkichlariga ega emas. Bu ishlarni quyida keltirilgan 
protokollar bajaradi. Odatda RTP UDP dan ustun ishlab, uning xizmatlaridan 
foydalanadi, lekin ba‘zida boshqa transport protokollaridan ustun ishlashi ham 
mumkin (4.10-rasm). 
RTP xizmati oqimda paketning ketma-ket raqamini va kerakli yuk turini 
ko‗rsatishni taqozo etadi hamda vaqtincha belgilash qo‗llaniladi. Junatuvchi har bir 
RTP paketni vaqtincha belgi bilan belgilaydi. Qabul qiluvchi esa uni ajratib oladi 
va ushlanish yig‗indisini hisoblaydi.

---

103 
4.10-rasm. H.323 protokollar to‗plami 
Paketlar orasidagi ushlanish farqi djitterni belgilash imkonini beradi va 
uning ta‘sirini kamaytiradi, ya‘ni barcha paketlar ilovaga bir xildagi ushlanish 
bilan beriladi. 
Shunday qilib, RTPning asosiy xususiyati – qabul qilingan paketlarning 
ba‘zi to‗plamining o‗rtacha ushlanishini hisoblash va ushbu o‗rtacha ko‗rsatkichga 
teng ushlanish asosida foydalanuvchining ilovasiga ularni doimiy yetkazib turish 
kabilar kiradi. RTPning yana bir ustunligi RSVP bilan uni belgilangan xizmat 
bosqichida sinxronlashgan multimediya axborotlarini uzatishda qo‗llash mumkin. 
Mavjud vaqtda uzatishlarni boshqarish protokollari bilan birga RTP 
qo‗shilsa, uning imkoniyatlari oshishi mumkin. 
RTCP yordamida RTP paketlarini yetkazilishi nazorat qilinadi hamda 
uzatilayotgan seansning boshqa ishtirokchilari bilan aks aloqani ta‘minlaydi. 
RTCP doimiy ravishda o‗zining boshqarish protokollarini tarqatib turadi. Bunday 
tarqatish mexanizmi foydalanish axborotiga ega bo‘lgan RTP paketlari uchun ham 
qo‗llaniladi. 
RTCP ning asosiy vazifasi olinayotgan axborot sifatida hisobot uchun 
ilovadan foydalanib, aks aloqani tashkil etishdir. RTCP uzatilgan va yo‗qotilgan 
paketlar soni, djitter ahamiyati va boshqalar haqida ma‘lumot uzatadi. Bu axborot 
H
.2
25
.0(
Q
.9
31
) 
T
. 1
20
H
.2
45
G. 7хх 
Н.26х 
RTP 
RTCP 
RAS 
TCP 
UDP 
IP 
Boshqaruv Ma‘lumotlar 
Audio 
Vidео 
А/В boshqaruv 

---

104 
uzatuvchi tomonidan uzatish ko‗rsatkichlarini o‗zgartirish uchun ishlatilishi 
mumkin.