D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova

10.3. BAHOLASH FAOLIYATINI TARTIBGA SOLISH  
VA NAZORAT QILISH 
Baholash faoliyatini rivojlantirish iqtisodiyotda islohotlar 
o‘tkazish va O‘zbekiston Respublikasida huquqiy demokratik davlat 
barpo etish jarayonining ajralmas qismi bo‘lib hisoblanadi.
O‘zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga 
ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi quyidagi 
vazifalarni hal etish zarur deb belgilandi:
1) baholash faoliyati subyektlariga ularning talablari va 
manfaatlariga maksimal darajada javob bera oladigan tashkilot 
a’zosi bo‘lish huquqini berish maqsadida baholovchi tashkilotlar 
uyushmasini tashkil etish;
2) tajriba almashish hamda baholash faoliyatining metodologik 
bazasini rivojlantirishda yordam berish maqsadida turli 
mamlakatlarning professional jamoat tashkilotlari bilan xalqaro 
jamoatchilik aloqalari borasidagi ishlarni faollashtirish;
3) respublikaning oliy o‘quv yurtlari va o‘quv markazlari bilan 
birgalikda tegishli ta’lim dasturlari, o‘quv jarayonida va imtihon 
komissiyalari ishida qatnashish dasturlarini tayyorlash ishlarini 
tashkil etish;
4) respublikaning barcha mintaqalarini qamrab olgan holda 
baholash faoliyatining amaliy masalalari bo‘yicha muntazam asosda 
treninglar, seminarlar, master-klasslar o‘tkazish amaliyotini joriy 
etish;
5) keng doiradagi baholash faoliyati subyektlarini jalb etgan 
holda professional jamoat tashkilotlarining ish rejalari ishlab 
chiqilishini amaliyotga olib kirish va bunda shu rejalar ijrosi qanday 
borayotganligini ommaviy axborot vositalarida, shu jumladan 
hamma kirishi mumkin bo‘lgan Internet-saytda yoritish shartini 
qo‘yish;
6) respublikadagi baholovchi tashkilotlarga muntazam ravishda 
reyting baholari berish va ularni ommaviy axborot vositalarida 
yoritish mexanizmini ishlab chiqish hamda amaliyotga kiritish;

---

181
7) baholash uchun buyurtma beruvchilarga ularning baholash 
faoliyati sohasidagi huquq va majburiyatlarini tushuntiradigan 
ishonch xizmatini tashkil etish;
8) baholashga doir aniq masalalarni muhokama qilish maqsadida 
banklar vakillari, auditorlar, buxgalterlar hamda baholash 
natijalaridan foydalanuvchi va baholashga buyurtma beruvchi 
boshqa shaxslar o‘rtasida muntazam ravishda uchrashuvlar o‘tkazib 
turish.
Hozirda mulk qiymatini baholash xizmatlari bozori, baholash 
faoliyati alohida nazariyasiga, yuqori darajada tartiblashtirilgan 
samarali infratuzilmaga va dinamik muhitga ega bo‘lib, zamonaviy 
iqtisodiyot rivojini qiymatiy belgilaydigan murakkab tizim sifatida 
namoyon bo‘lmoqda. Bu esa mulkdorlarning mulkiy huquqlari va 
munosabatlari hajmi va samarasining keskin o‘sishiga olib keldi
1
. 
Umuman olganda, zamonaviy mulk qiymatini baholash 
 
xizmat 
lari bozori yuqori darajada tashkillashgan va uzluksiz 
rivojlanayotgan, borgan sari jahon miqyosida globallashib borayotgan 
alohida bir butun va o‘z muhitiga ega munosabatlar va institutlar 
majmuasi sifatida namoyon bo‘luvchi murakkab tizim ekanligi 
bilan iqtisodiyot rivojida ahamiyatlidir. Chunki mulk qiymatini 
baholash xizmatlari bozori baholagan qiymatisiz mulkning huquqiy 
va iqtisodiy fantomlarini boshqarish, mulkiy munosabatlarni 
samarali amalga oshirish va ishonchli biznes qarorlar qabul qilish 
mumkin emas. Zero, hozirda mulk qiymatini baholash xizmatlari 
bozori mulkdorlarning mulkiy huquqlari qiymatini belgilaydi va 
boshqarilishiga yordamlashadi, mulk bozori obyektiv narxlarini va 
mulkdorlar jamg‘armalari real qiymatining shakllanishiga xizmat 
ko‘rsatadi. Shuning uchun ham mulk qiymatini baholash xizmatlari 
bozori mulk bozori bilan birgalikda (ular o‘zaro ekvivalent 
va bog‘langan bozorlar bo‘lgani, mos ravishda, ular orasida 
ko‘rsatilganidek qiymatni narxga va, aksincha, narxni qiymatga 
1
  Sh.Sh.  Shox’azamiy. Mulkiy qiymat va narxning nazariy asoslari. 
O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. – T.: «Iqtisod-
moliya, 2015.

---

182
transformatsiyalanishi prinsipi amal qilishi sababli) iqtisodiyotdagi 
o‘rni va ahamiyati tuzilmaviy-funksional model yordamida makro-, 
mezo-, mikro- va nano pog‘onalarda namoyon bo‘ladi. Umuman 
aytganda, mulk bozori va mulk qiymatini baholash xizmatlari bozori 
bir-birining o‘zaro bog‘liqlikdagi faoliyatisiz ma’noga ega emas. 
Demak, bu bozorlar faqat birgalikda mulkiy huquqlar subyektlarining 
fuqarolik huquqi obyektlari bo‘yicha mulkiy munosabatlari amalga 
oshirilishini ta’minlashi sababli, ular iqtisodiyotda markaziy o‘ringa 
ega. Bunda real iqtisodiyotning «mulk bozori – mulk qiymatini 
baholash xizmatlari bozori» juftligi bilan bog‘liqlikdagi faoliyati 
davlat tomonidan regulatsiya qilinadi. 
Respublikamizda mulkni baholash sohasi endi rivojlanib 
kelayotgan sohalardan biri hisoblanadi. Baholashga bo‘lgan talab 
bozor iqtisodiyotiga o‘tganimizdan keyin yuzaga kela boshladi.