D. R. Abdikarimova, G. M. Bekimbetova

Mulkni baholashning asosiy tamoyillari
Mulkdorning 
tasavvurlariga 
asoslangan 
tamoyillar
Mulkni 
ekspluatatsiya 
qilish bilan 
bog‘liq 
tamoyillar
Bozor 
muhitining 
harakati bilan 
shartlangan 
tamoyillar
Mulkdan 
eng yaxshi va 
eng samarali 
foydalanish bilan 
bog‘liq tamoyillar
Foydalilik 
tamoyili
O‘rin 
bosish  
tamoyili
Ulushlar 
tamoyili
Muvofiqlik 
tamoyili
Qiymat 
o‘zgarish 
tamoyili
Iqtisodiy 
taqsimot 
tamoyili
Eng yaxshi 
va eng samarali 
foydalanish 
bilan bog‘liq 
tamoyillar
Regressiya 
va progressiya 
tamoyili
Raqobat 
tamoyili
Tashqi 
muhitga 
bog‘liqlik 
tamoyili
Qoldiq 
unumdorligi 
tamoyili
Muvozanat-
lashganlik  
tamoyili
Kutish 
va oldindan 
ko‘rish  
tamoyili
Eng yuqori 
unumdorlik 
tamoyili
3.1-rasm. Ko‘chmas mulkni baholashning asosiy tamoyillari
1
.
1. Foydalanuvchining nuqtayi nazarini aks ettiruvchi vaziyat 
asosida quyidagi tamoyillar yotadi:
1
  To‘ychiyev  N.J.,  Mirhoshimov  A.M.,  Plaxtiy  K.A. Ko‘chmas mulkni 
baholash asoslari. O‘quv qo‘llanma. – T.: «Adolat», 2000.

---

54
Foydalilik  tamoyili – bu muayyan ko‘chmas mulkning 
foydalanuvchi ehtiyojlarini qoniqtirish qobiliyati.
Ko‘chmas mulk muayyan foydalanuvchi uchun uning iqtisodiy, 
shaxsiy va h.k. ehtiyojlarini amalga oshirish foydali bo‘lgan 
taqdirdagina qiymatga ega bo‘ladi. Masalan, agarda kimdir 
ko‘chmas mulk uchun pul to‘lashga tayyor bo‘lsa va shu bilan birga 
mulkdorga daromad keltirsagina, bu ko‘chmas mulk foydalidir. 
Ko‘chmas mulk o‘z egasini faxrlantirsa yoki mulk egasining oilaviy 
ehtiyojini qoniqtirsagina foydalidir.
O‘rindoshlik  tamoyili shundan iboratki, bunda ko‘chmas 
mulkning eng yuqori bahosi, o‘xshash foydalilikka ega boshqa 
obyekt sotib olinadigan eng kam summa bilan belgilanadi.
O‘ziga xos, tadbirkor xaridor mahalliy bozorda bir xil foyda 
keltiruvchi o‘xshash obyekt qiymatidan ko‘proq pulni obyekt uchun 
to‘lamaydi. Bunday xaridor yangi obyekt qurilishi qiymatidan 
ko‘proq mablag‘ni mulk uchun sarflamaydi.
Kutish  va  oldindan  ko‘rish  tamoyili bo‘lajak foydalarga va 
ularning hozirgi qiymatiga nisbatan foydalanuvchining nuqtayi 
nazarini belgilaydi. Kelgusi foydalarni kutish ularning miqdorini 
va o‘ziga xos tomonlarining o‘zgarishi ehtimoli bilan boshlangan 
bo‘lib, bu esa, o‘z navbatida, mulkning haqiqiy qiymatiga ta’sir 
etishi mumkin. Kutish tamoyillarining asosida vaqt mobaynida pul 
qiymatining o‘zgarishi nazariyasi yotadi. 
2.