D. O‘rinbayeva m. Rahimova

SAYLANMA DIKTANT 
Bunda o‘quvchilar matndan mustahkamlanayotgan orfografik qoidaga 
mos  so‘zlarnigina  ajratib  yozadilar.  Masalan,  o‘qituvchi  qo‘shma  va  juft 
otlarning  yozilishini  mustahkamlash  uchun  matn  tanlaydi.  Diktantdan 
oldin  qo‘shma  va  juft  otlarning  imlosi  qaytariladi,  maqsad  tushuntiriladi. 
Keyin  matn  o‘qib  beriladi.  O‘quvchilarning  matn  mazmuniga  tushungan-
tushunmaganligi  aniqlanadi.  So‘ngra  o‘qituvchi  birinchi  gapni  o‘qiydi: 
Saratonda qovun sayili o‘tkazish Kattaqishloq dehqonlari uchun odat edi. 
O‘quvchilar  bundan  Kattaqishloq  so‘zini  ajratib,  daftarlariga 
yozadilar.  Keyin  ikkinchi  gap  o‘qiladn:  Oltinsoyliklar  qoya  labida 
saqlanib  kelgan  buyuk  orzu-istaklar  endi  amalga  oshmoqda.  O‘quvchilar 
gapdagi  qo‘shma  (oltinsoyliklar)  va  juft  (orzu-istak)  otlarni  ajratib, 
daftarlariga yozadilar. Ish mana shu usulda davom etadi. Diktant tugagach, 
o‘quvchilarning qo‘shma va juft otlarni qanday yozganliklari tekshiriladi. 
Saylanma 
diktantni 
ba’zan 
qo‘shimcha 
topshiriqlar 
bilan 
murakkablashtirish  mumkin.  Masalan,  diktant  egalik  va  kelishik 
qo‘shimchalarining yozilishi yuzasidan o‘tkazilayotgan bo‘lsa, o‘quvchilar 
otlar  (o‘rtog‘i,  boshqa,  stanokka  kabilar)ning  -  o‘zak,  negiz  va 
qo‘shimchalarini  ajratib  yozadilar.  Bu  o‘quvchilarda  ongli  o‘quvni 
takomillashtiradi. Matndagi so‘z birikmalari (sifat bilan ot, qaratqich bilan 
qaralmish kabilar) ham ajratib yozilishi mumkin. 
Ba’zan  matndan  ajratib  olingan  ayrim  so‘zlar  ishtirokida  gap  tuzish 
ham qo‘shimcha vazifa qilib beriladi. Bu saylanma diktantni ijodiy diktant 
bilan bog‘laydi. 
Saylanma  diktant  o‘quvchida  onglilikni,  ma’lum  so‘z  yoki  iborani 
tanlashda  o‘qilayotgan  gapga  diqqatni  jalb  etishni  talab  qiladi.  Saylanma 
diktantdan  ayrim  so‘zlarning  orfografiyasini  mustahkamlashda  ko‘proq 
foydalaniladi. 
Saylanma diktant uchun darsning 10—15 minuti ajratiladi. 
Izohli  yozuv,  ta’kidiy  va  izohli  diktant,  lug‘at  diktant,  nazorat 
diktantlarda matn  o‘zgartirilmay  yoziladi. Saylanma diktant, erkin diktant 
va ijodiy diktantda esa matn ma’lum o‘zgartirishlar bilan yoziladi.