D. O‘rinbayeva m. Rahimova

TA’KIDIY DIKTANT 
Ta’kidiy  diktant  o‘quvchilarning  orfografik  qoidalarni  ongli 
o‘zlashtirishida o‘ziga xos o‘rin tutadi. Bunda eshituv organi orqali qabul 
qilingan taassurotlarga asoslanish bilan birga, so‘z tarkibini, grammatik va 
orfografik qoidalarni yaxshi bilish ham talab etiladi. 
Ta’kidiy  diktantda  mustahkamlanishi  lozim  bo‘lgan  orfografik  yoki 
punktuasion qoida matn o‘qib berilishidan oldin izohlanadi. Masalan, tutiq 
(apostrof)  belgisining  yozilishini  mustahkamlash  uchun  o‘qituvchi 
dastavval savollar berishi mumkin: 
- Qaysi vaqtlarda tutiq (apostrof) belgisi ishlatiladi? 
- Tutiq (apostrof) belgisining yozilishi va talaffuzidagi muammolar va 
ularning yechimlari haqida gapiring?  
- Qanday holatlarda yumshatish belgisi tushirib qoldiriladi? 
Savollarga bsrilgan javoblarni o‘qituvchi umumlashtiradi.  
Mustahkamlanishi  lozim  bo‘lgan  orfogramma  shu  tariqa  eslatiladi. 
Masalan:  Men  Kavkaz  manzarasi  tasvirlangan  albom  sotib  oldim.  Bir 
o‘quvchi  gapdagi  albom  so‘zida  l  harfidan  keyin  yumshatish  belgisi 
yozganligini,  l  tovushining  yumshoq  talaffuz  qilinishini  aytadi.  Sungra 
o‘quvchilar  aytilgan  gapni  yozib,  imlosi  mustahkamlanayotgan  so‘zning 
tagiga chizadilar. 
Bir  o‘quvchi  gapni  o‘qib,  topshiriqni  izohlaydi.  Qolgan  o‘quvchilar 
o‘zlari qanday yozganliklarini tekshiradilar, xatosi bo‘lsa tuzatadilar. Men 
va  Kavkaz  so‘zlarining  bosh  harf  bilan  yozilishi  ham  eslatilishi  mumkin. 
Qolgan gaplar ham mana shu tarzda yozdiriladi. 
Ta’kidiy  diktantda  bir  o‘quvchi  gapni  doskaga,  boshqalari  esa  o‘z 
daftarlariga  yozib  borishlari  ham  mumkin.  Keyin  o‘quvchilar  o‘zlari 
yozgan  gapni  doskadagi  yozuv  bilan  solishtiradilar,  boshqacha  yozgan 
bo‘lsalar,  aytadilar.  Doskadagi  o‘quvchiga  grammatika,  orfografiya  va 
punktuatsiya qoidalari yuzasidan turli savollar berish mumkin. 

---

10 
 
Diktovka  qilingan  gapni  yozdirishdan  oldin  uni  biror  o‘quvchiga 
takrorlatish  ham  maqsadga  muvofiqdir.  Bu,  qisman  bo‘lsa  ham, 
o‘quvchilar o‘rtasida faollikni oshiradi. 
Ta’kidiy  diktantni  og‘zaki  o‘tkazsa  ham  bo‘ladi:  o‘qituvchi  gapni 
adabiy  tilning  talaffuz  shakllariga  rioya  qilgan  holda  sekin  o‘qiydi, 
o‘quvchilar  mustahkamlanayotgan  qoidaga  mos  so‘z  yoki  so‘z 
birikmalarini  ajratadilar.  So‘ngra  ularning  imlosi  izohlanadi.  Masalan: 
Zulfiyaning  onasi  “Buyuk  xizmatlari  uchun”  ordeni  bilan  mukofotlandi. 
O‘quvchilar  Zulfiyaning  so‘zini  tanlaydilar.  Buni  doskaga  yozish  ham 
mumkin. Keyin imlosi izohlanadn. Ish ana shu xilda davom etadi. 
Ta’kidiy diktantni bir necha qoida  yuzasidan o‘tkazish ham  mumkin. 
Masalan,  otlarda  kelishik  ko‘shimchalarining  yozilishi  o‘tib  bo‘lingach, 
atoqli  otlar,  egalik  va  kelishik  qo‘shimchalarining
 
yozilishi  bo‘yicha  ana 
shunday diktant o‘tkaziladi. 
Ta’kidiy  diktantni  yana  quyidagicha  o‘tkazish  mumkin:  oldin 
izohlanayotgan  orfogramma  izohlanadi,  keyin  matn  to‘la  yozdiriladi, 
o‘quvchilardan  o‘tilgan  qoidaga  oid  so‘zlar,  ularnnng  yozilishi  so‘raladi. 
Diktantning  bu  turi  uchun  ko‘proq  bog‘lanishli  matnlarning  tanlangani 
ma’qul. 
Ta’kidiy diktantni 4-5-sinflarda haftada bir marta, 6-sinfda uch haftada 
ikki  marta,  7-8-sinflarda  ikki  haftada  bir  marta  o‘tkazish  maqsadga 
muvofiqdir.  Shunda  ham  butun  bir  darsni  unga  bag‘ishlash  tavsiya 
etilmaydi.