D. O‘rinbayeva m. Rahimova

KO‘RISHGA ASOSLANGAN DIKTANTLAR 
IJODIY DIKTANT 
Ijodiy diktant o‘quvchilardan faollik va mustaqillik talab qiladi. 
Ijodiy diktantning eng muhim turlari quyidagilar: 
1.  O‘rganilgan  orfogrammalar  yordamida  g  a  p  t  u  z  i  sh.  Masalan, 
qo‘shma  otlarning  yozilishini  mustahkamlash  uchun  o‘qituvchi  doskaga 
bedapoya,  Oltinko‘l,  muzyorar  so‘zlarini  yozadi  va  izohlaydi.  Keyin 
o‘quvchilar  bu  so‘zlar  ishtirokida  gap  tuzib,  daftarlariga  yozadilar, 
qo‘shma ot ostiga chizadilar. Mashqning bu turi oldin og‘zaki o‘tkazilishi 
ham  mumkin.  O‘qituvchi  o‘quvchilar  tuzgan  gaplarning  eng  yaxshisini 
o‘qib  beradi.  O‘quvchilarning  daftarlari  ko‘pincha  yig‘ib  olinib,  uyda 
tekshiriladi. 
Ijodiy diktantning bu turida mustahkamlanayotgan orfogrammaga oid 
so‘zlar  doskaga  yozilmasligi  ham  mumkin:  o‘qituvchi  qoidani  aytadi, 
o‘quvchilar  misollar  topadilar.  Ular  doskaga  yoziladi.  Keyin  ish 
yuqoridagidek  davom  ettiriladi.  Bunday  (topshiriqni  uyga  vazifa  qilib 
berish  ham  mumkin.  Diktantning  bu  turidan  ma’lum  qoidalar  sistemasini 
takrorlashda ham foydalanish mumkin. 
2.  Mustahkamlanayotgan  qoidaga  mos  b  i  r  qancha  so‘zlar  beriladi. 
O‘quvchilar bu so‘zlar ishtirokida kichik hikoya yozadilar. Masalan, a va o 
unlilarining yozilishini mustahkamlash uchun o‘qituvchi mavsum, xo‘jalik, 
mehnat,  odamlar,  traktor,  tamom  kabi  so‘zlarni  doskaga  yozadi  va  shu 
so‘zlar ishtirokida «Xo‘jalikda» mavzusida insho yozishni topshiradi. Uni 
uyga  vazifa  qilib  berish  ham  mumkin.  Darsda  eng  yaxshi  ishlar  namuna 
sifatida  o‘qittiriladi.  Bunda  so‘zlarning  to‘g‘ri  talaffuziga  ham  e’tibor 
berilishi lozim. 
3.  Berilgan  matnni  kengaytirish.  Masalan,  ozaytirma  va  kuchaytirma 
sifatlarning  yozilishini  mustahkamlash  uchun  o‘qituvchi  Maktabimiz 
bog‘ida  gullar  ochildi.  Tog‘  bag‘rida  archalar  yashnab  turibdi  kabi 
gaplarni  yozuv  taxtasi  (doska)  ga  yozadi.  Otlar  oldiga  kuchaytirma 

---

14 
 
sifatlardan  mosini  topib,  matnni  kengaytirib  ko‘chirish  o‘quvchilarga 
topshiriladi. O‘quvchilar birinchi gapdagi gullar so‘zini qip-qizil, ikkinchi 
gapdagi  archa  so‘zini  ko‘m-ko‘k  so‘zlari  bilan  kengaytirib,  imlosini 
izohlaydilar.  Daftarlariga  ko‘chirib,  sifatlarning  ostiga  chizadilar.  Bunday 
ish uyga vazifa qilib berilishi ham mumkin. 
Umuman, 
ijodiy 
diktant 
o‘quvchilar 
umumiy 
bilimining 
rivojlanishiga, nutq madaniyatining o‘sishiga ham yordam beradi.