D únyanıń isleri

Төлепберген Қайыпбергенов “Қарақалпақнама” роман-ессе
Китап қумар жәмийетшилигимизге усынылып отырған “Қарақалпақнама” роман-ессеси өз ўақтында Халықаралық Махмуд Қашқарий сыйлығына миясар болған. Роман-ессе ХХ әсирдеги қарақалпақ әдебиятының жаңалығы сыпатында ана тилинен басқа өзбек, қазақ, орыс тиллеринде бирнеше миллион нусқада шыққан. Миллий әдебиятымыздың, ҳәтте түркий тиллес әдебиятлардың туңғыш жанры болған бул роман-ессесинде автор қарақалпақ халқының өтмиши, ҳәзиргиси, келешеги ҳаққында терең ой жуўыртады.
Жер жүзинде адамлар көбейип, олар ҳәр қыйлы топарларға бөлинип жасай баслаўдан, қудай ҳәр топарды бир-биринен айырып басқарыў ушын өзинше көп атлардың дизимин дүзип, бир күни жолға раўана болады ҳәм қайсы топарға келсе, таяр дизимине қарап турып, оған ат қойып кете береди. Ол қайсы топарға ат қойса да, өзиниң қудайлық ири ҳаўазы менен үш рет «Сениң атың Инглис! Инглис... Инглис!...» ямаса Сениң атың Орыс! Орыс! Орыс!... ямаса Өзбек! Өзбек! Өзбек!...» деп әлемге үш рет жар салады екен. Оның өз аўзынан атын еситкенлердиң қуўанышы қойнына сыймай өзли-өзи шүңкилдесип өз ара ойын заўық қурып қала береди.

Әмир Тесурдың искерлигин үйрениўде тийкарғы дәреклерден болған, түрикше битилген «Темур тузуклари»ниң бир қолжазба нусқасы Яман ҳәкими Жафар патша тәрепинен миллий китапханада сақланған. Бул шығарманың парыс тилине аўдармасын Мир Абу Толиб Хасаний ат-Турботий Меккеге хаж қылып қайтып келгеннен соң әмелге асырған.

Шығарма пүткил дүньяға белгили болып, әсирлер асып өз әҳмийетин сақлап қалып, жүдә көп тиллерге аўдарма етилген.
«Темур тузуклари» еки бөлим ҳәм 56 бәнттен ибарат болып, китапта бул бөлимлер мақала деп аталған. Биринши мақала Теумрдың мәмлекетин қурыў ҳәм беккемлеў, әскерий зоналарды шөлкемлестириў жүзесинен тузуклардан ибарат. Екинши мақалада болса, Амир Темур тәрепинен өткерилген 13 кеңес ҳәм оларда уллы саҳыпқыранның әмелге асырған илажлары баян етилген.
Сондай-ақ, «Тузуклардың» биринши бөлиминде Амир Темурдың жети жасынан баслап (1342-1405-жыл 18-февраль) кешкен өмири ҳәм социяллық-сыясый искерлиги, оның Маўраннахарде орайлық ҳәкимятын қолға киргизиўи, социяллық келиспеўшиликлерге шешим табыў ҳәм орайласқан мәмлекет дүзиў, Иран ҳәм Аўғаныстанның өз бетине алыўы, Алтын Орда ханы Тоқтамыс үстинен ерисилген жүрислери ықшам тәризде баян етилген.
Сиз китапты оқыў арқалы Өзбекстанның уллы тарийхы менен жақыннан танысыў имканиятына ийе боласыз.