D. D. Safarova sport morfologiyasi

4. 
Qon  yaratilishi  yoki  gemopoez  funksiyasi
  -   m aium ki, 
naychali  suyaklarining  bo‘shlig‘ida  suyak  iligi  yoki  ko‘migi 
joylashgan.  Suyak  ko‘migi  embrional  hayotning  uchinchi  oyi 
oxirida paydo  boiadi.  Eritrositlar,  leykositlar,  trombositlar  suyak 
ko‘migida takomil topadi.  Demak,  suyaklar qon yaratuvchi asosiy 
manba hisoblanadi.
Suyaklaming mineral modda almashinish funksiyasida ishtirok 
etishi -  suyaklar turli tuzlami to‘planish deposi hisoblanadi.
Suyak
 -   a’zo  sifatida nafaqat  suyak  to‘qimasidan,  balki  uning 
tarkibiga  biriktimvchi  to‘qima,  qon  tomirlari  va  nervlar  kiradi. 
Tashqaridan  suyak  usti  pardasi  yoki  periost  bilan  qoplangan. 
Suyak pardasi pishiq biriktiravchi to‘qimadan tashkil topib, uning 
tarkibida  qon  tomirlari,  limfatik  tomirlar  va  nervlar  o‘tadi.  Su- 
yak usti pardasining tashqi qavati tolali, ichki qavati -  suyak hosil 
qiluvchi  qatlam  bo iib ,  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  asosiy  suyak  to‘qimasi 
bilan birlashib ketadi.  Suyak usti pardasi tarkibidagi  osteoblastlar 
suyakning  rivojlanishini,  eniga  o‘sishini  va  turli  jarohatlardan 
so‘ng  tiklanishini  ta’minlaydi.  Endost  yupqa,  nozik parda  b o iib , 
suyakni  suyak ko‘migi  tomondan  qoplab  turadi.  Endost tarkibida 
osteoblastlar va kollagen tolaning tutamlari uchraydi.
Suyaklar  bir  vaqtda  ham  qattiq,  ham  elastik  xususiyatga  ega 
b o iib ,  ulaming  tarkibida  1/3  qismi  organik  moddalar  (ossein) 
b o isa, qolgan 2/3 qismini esa anorganik m oddalar- kalsiy, fosfor 
va  magniy  tuzlari  tashkil  etadi.  Suyaklar  elastikligini  ossein 
ifodalasa,  qattiqligi  esa  mineral  tuzlari  tufayli  hosil  b o iad i. 
Organik  va  anorganik  moddalaming  nisbati  suyaklarda  yoshga 
qarab  o ‘zgarib  boradi.  Yosh  organizmning  suyaklari  tarkibida 
ossein  ko‘p  boiganligidan  ular  egiluvchan  va  mahkam  bo iad i. 
Yosh  ulg‘ayib  borgan  sayin  suyaklarda  mineral  tuzlar  miqdori
52

---

ortadi.  Shuning  uchun  keksa  kishilaming  suyaklari  o‘zining 
elastiklik  xususiyatlarini  asta-sekin  yo‘qotib  borib,  m o‘rt  va  tez 
sinadigan bo‘lib qoladi.
Suyaklar tarkibida organik va  anorganik moddalardan tashqari 
A,  D  va  C  vitaminlari  ham  boiadi.  Yosh  bolalaming  suyaklari 
tarkibida  kalsiy  tuzlari  va  D  vitamini  yetishmasa  raxit  kasalligi 
vujudga keladi,  suyaklaming pishiqligi kamayadi va har tomonga 
qiyshayishi mumkin.
8-rasm.  Naysimon suyakning tuzilish sxemasi (V.Bargman bo‘yicha):
1  -   suyak  usti  pardasi;  2  -   suyakning  zich  moddasi;  3  -   tashqi  su- 
yak  plastinkalar  qatlami;  4  -   osteonlar;  5  -   suyak  zich  moddasining  ich- 
ki  plastinkalar  qatlami;  6  -   ilik  kanali;  7  -   g‘ovak  moddasining  suyakli 
to‘siqlari.
Suyaklami  bo‘g‘im  hosil  qiladigan  sathlari  bo‘g‘im  tog‘aylari 
bilan  qoplangan.  Suyak  kovaklari  suyak  iligi  bilan  to ia   boiadi. 
Suyak  iligi  organizmga  qon  elementlari  ishlab  beradi  va  muhim 
biologik  vazifani  bajaradi.  Ilik  sariq  va  qizil  boiadi.  Sariq  ilik 
asosan yog‘  hujayralaridan  iborat b o isa,  qizii  ilik retikular to‘qi- 
masidan iborat nozik qizil massa b o iib ,  qon  shakliy elementlami 
ishlab chiqarish manbasi hisoblanadi.
53

---