|
Yuqorigi tayanchdagi tana holatlari.
Tik turish holati va uning turlari
Faqat odam hayvonat olamidan farqli tik holatga o ‘tib, tik
yurish qobiliyatiga ega. Bu belgi uzoq evolutsion jarayonlar
natijasida vujudga kelgan. Sportchida turli tik turish holatlarini va
bu holatlami saqlash uchun ishtirok etuvchi muskullar, suyaklar
va bo‘g‘imlaming qay tarzda ish bajarayotganligini tasavvur qil-
ish kerak.
Odam tanasi tik holatda turganda mustahkam muvozanatda
joylashadi.
Tana oddiy turishda tayanch sathi b o iib , o‘ng va chap oyoqlar-
ning panja sathlari bilan ular orasidagi masofa hisoblanadi.
Simmetrik turish holatida tananing o g irlik markazi vertikal
sath bo‘ylab tana sathining qoq o ‘rtasiga tushadi. Asosiy ta-
yanch joylari bo‘ylab oyoq panjasining tovon suyagi va kaft
suyaklarining boshchalari hisoblanadi.
Agarda oyoqda barmoqlaming bukuvchi muskullari qisqargan
holatda b o isa, qo‘shimcha tayanch sath hosil b oiadi.
142
Dyubua- Reymonning aniqlashicha:
1. Oyoq panjaning to‘liq sathi;
2. Oyoq panjaning harakatidagi tayanch sathi bir oyoq panjasini
to iiq tayanch sath harakatidagi sathiga nisbatan katta bo iad i.
Bunga sabab, o g irlik markazining tik o‘q bo‘ylab oyoq panja
chetidagi yumshoq qismlarga beriladi, lekin bu o g irlik kuchiga
oyoq panjasi bardosh bermaydi. Agarda oyoqlarga botinka kiyil-
gan b o isa, oyoq panjasining yumshoq qismlari mustahkamlanadi
va harakatidagi tayanch sathi kattalashadi.
Odam gavdasi old tomonga chiqib turganda, o g irlik kuchi
oyoq panjasi uchiga yoilaydi, gavda orqa tomonga tashlanib
turganda esa oyoq panjani tovon qismiga yoilaydi. Oyoq panjani
tovon do‘mbog‘i bilan 1-5 kaft suyak boshchalari oralig‘ida
uchburchak shakliga ega b o ig an tayanch sath joylashadi. Bir
oyoqda turganda tayanch sathi kamayadi, oyoq uchi bilan
turganda tayanch sath undan ham kamayib ketadi.
Tana simmetrik holda yuqori va pastga tomon harakat qilsa,
tananing tik o g irlik markazi tayanch sathga nisbatan kuchayib
o‘zgarmaydi.
Antropometrik tik turish holatda gavda biroz orqaga tashlanadi,
bosh yuqoriga ko‘tariladi, bunda tashqi eshituv y o ii bilan ko‘z
soqqasi bir chiziqda joylashadi. Bu holatda tananing orqa yuzasi,
xususan kurak, dumba va tovonlar devoriga yoki tik turgan
ustunchaga suyangan boiadi. Bu holda gavda o g irlik markazidan
o‘tgan tik chiziq oyoq bo‘g‘imlaridan o‘tgan tik chiziqqa to‘g ‘ri
keladi. Shu sababli, bo‘g‘imlar ko‘ndalang o‘qlaming oldi va
orqa tomonida joylashgan muskullar orasida ish kuchi deyarli
teng taqsimlanadi.
Qulay tik turish holati bu tananing erkin va qulay holatda o‘ziga
xos qomat tutishni ifodalaydi. Qulay tik turgan odam gavdaning
o g irlik markazidan o‘tgan tik chiziq, oyoq bo‘g ‘imlaridan
o‘tgan tik chiziqdan biroz orqaroqdan o‘tadi. Tananing umu-
miy o g irlik markazidan o‘tkazilgan tik o‘q oyoqlaming ta-
143
yanch sathining o ‘rtasidan o‘tadi. Shu sababli, tananing old
va orqa tomonga yo‘nalgan harakatlarda turg‘un muvozanat
saqlanadi. Demak, tayanch sathi eng foydali darajada ishlatiladi.
Bu holatni ta’minlovchi muskullardan kam ish talab qilinadi.
Boshning og‘irlik kuchiga nisbatan qarshi kuch ko‘rsatadigan
muskullar biroz cho‘zilgan holatda bo‘ladi. Ko‘krak qafasining
holati umurtqa pog‘onasining yozuvchi muskullarining ishi
bilan bogiiq. Oyoqlar sohasida tananing og‘irlik kuchining
yo‘nalishini ifodalovchi chiziq tos-son bo‘g‘imining ko‘ndalang
o‘qiga nisbatan orqa tomonidan o ‘tadi, tizza va boldir - panja
bo‘g‘imlarining ko‘ndalang o‘qiga nisbatan esa old tomonidan
o‘tadi.
Tanani muvozanatda saqlashda son va oyoq panjasining
muskullari, boldiming yozuvchi muskullarining ahamiyati katta.
Taranglik bilan tik turish yoki harbiy holatda gavda old to-
monga yozilgan, bosh yuqoriga ko‘tarilgan, ko‘krak kifozi
kam ifodalanadi, bosh lordozi esa aksincha. K o‘krak qafasida
qovurg‘alar biroz ko‘tarilgan, oyoqlar to‘g‘rilangan, q o ila r tana
bo‘ylab pastga tushirilgan. Shu sababli harbiy vaziyat nafas olish
uchun qulay hisoblansa, nafas chiqarish jarayoni esa qiyinlashgan.
Odam gavdasining o g irlik markazidan o‘tgan tik frontal chiziq
chanoq-son bo‘g‘imidan o‘tgan frontal o ‘qdan oldinroqda o ‘tadi
va tayanch sathining oldingi chegarasiga tushadi. Bu vaziyatni
saqlab turmoq uchun, son va boldiming orqa tomonida joylashgan
muskullar taranglashdan holatda b o iish i kerak. Son va boldiming
oldingi tomonida joylashgan muskullar esa bo‘shashgan holatda
boiadi. Agar tananing ham old va orqa tomondagi muskullar
biroz bo‘shashsa, tana muvozanati buziladi va yurish uchun qulay
sharoit yaratiladi.
Bu vaziyatni saqlashda umurtqa pog‘onaning bukuvchi va yo-
zuvchi muskullari, gavda va oyoq muskullari katta ish bajaradi.
Boldirlar tik turgan holatda oyoq panjasiga tayanib turadi va
tayanch nuqtasi oshiq-boldir bo‘g‘imiga tushadi. Tananing bu-
144
tun og‘irligi oyoq panjasiga tushganligi sababli, oyoq panja
gumbazining balandligi kamayadi, tovon muskullari esa tarang-
lashgan holda bo‘lib, bu muskullarga ancha zo‘riqish keladi.
Taranglik bilan tik turish holati tayanch - harakat apparatiga
bevosita ta’sir ko‘rsatmasa ham, estetik nuqtayi nazardan chiroyli
qaddi-qomat shakllanishiga zamin yaratadi. Bosh, oyoq va qo‘l
bo‘g‘inlarining tanaga nisbatan holati, tananing esa tayanch
sathiga nisbatan vaziyati tananing umumiy holatini ifodalaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
