D. D. Safarova sport morfologiyasi

Aralash tayanchdagi tana holatlari.
 
“Gimnastik ko‘prik” holati
“Ko‘prik”  gimnastika  va  akrobatikada  eng  ko‘p  uchraydigan 
holat hisoblanadi.  Bu holat mustaqil ravishda yoki boshqa mash- 
g‘ulotlar bilan bir qatorda bajarilishi mumkin.  Bu vaziyatda tana 
qattiq  egilgan  b o iib ,  egri  radiusli  qubba  hosil  qiladi.  Tayanch 
sathi  qo‘1  kaftlari  va  oyoq  tovonlari  yuzalari  va  ular  orasidagi 
maydon  sathlardan  hosil  boiadi.  Tananing  umumiy  o g irlik  
markazi  tayanch  sathidan  yuqorida  joylashgan,  shu  sababli
147

---

chegaralangan  turg‘un  muvozanat  saqlanadi.  Tashqi  kuchlardan 
tanaga uning  og‘irlik kuchi  ta’sir ko‘rsatsa,  ichki  kuchlardan esa 
muskullaming tortishuv kuchlari muvozanatni saqlashga intiladi.
Ko‘prik  holatida  tayanch  harakat  apparatini  tashkil  etuv- 
chi  suyak  bo‘g‘inlar  m a’lum  kuch  sarf qilinadigan  ish  bajaradi. 
Bunda  yelka,  tirsak,  bilak,  kaft  bo‘g ‘imlari  kaftning  hamma 
bo‘g ‘imlari  yuqori  darajada  yozilgan  holatda  boiadi.  Yelka 
kamarida  yelka  suyagi  kurakning  akromion  o‘simtasiga  kelib 
taqaladi,  kurakning pastki  burchagi  esa  lateral  tomonga  siljigan. 
Oyoqlarda tos-son bo‘g‘imi kuchli yozilgan holatda b o isa ,  tizza 
va oshiq-boldir bo‘g ‘imlari  esa bukilgan holda b o iad i.  Umurtqa 
pog‘onasining  bo‘g‘imlari  kuchli  ravishda  yozilgan  boiadi. 
Tos-son  bo‘g‘imdagi  harakatchanlik,  ayniqsa  uning  yoyilish 
darajasi  “ko‘prik”  holatini  bajarishga  imkon  beradi.  Qorin  va 
ko‘krak  muskullari  cho‘zilgan  va  taranglashgan  holda  b oiadi. 
Umurtqa  pog‘onasining  atrofida  joylashgan  muskullar  va  q o i- 
oyoqdagi  muskullar  ayniqsa  katta  ish  bajaradi.  Yelkada,  asosan, 
uch  boshli  muskul  q o in i  yozilgan  holda  saqlab  turadi.  Oyoq 
panjasining  tovon  muskullari,  boldiming  orqa  va  lateral  muskul 
gurahlari  asosiy ishni bajaradi.  Katta dumba muskullari umurtqa 
pog‘onasining  yozuvchi  muskullari  bilan  birgalikda  ishtirok 
etadi.
Umurtqa  pog‘onasi  kuchli  yozilgan  holda  boiganligi  sabali, 
ko‘krak  qafasi  cho‘zilgan  va  ko‘tarilgan  holda  boiadi.  Qovur- 
g ‘alararo  bo‘shliqlar  kengaygan  b o iad i  va  qovurg‘alar  yaxshi 
ifodalanadi.  Diafragma  yuqori  joylashganligi  sababli  ko‘krak 
qafasining  sig im i  kichiklashgan  va  nafas  olish  jarayoni  esa 
ancha qiyinlashadi.
Jismoniy  tarbiya  amaliyotida  “ko‘prik”  holatining  egiluv- 
chanlik  xossasini  rivojlantirish  uchun  tavsiya  etiladi.  Bunda 
muskullaming  elastik  xossalari  oshadi,  bo‘g‘imlami  bogiovchi 
apparati  mustahkamlanadi,  tanani  fazoda  koordinatsiya  etish 
xususiyatlari  rivojlanadi.  Bu  vaziyatni  qomatni  to ‘g ‘rilashda
148

---

qoilash  mumkin.  Yosh bolalarda uzoq vaqt  davomida  “ko‘prik” 
holatida turish tavsiya etilmaydi.