•d a V r n a s h r iy o t I t o s h k e n t

A rtille riy a   q u r o l-y a r o g ‘lari

Jang  maydoniga to 'p o ta r zam baraklarning  chiqqaniga,  y‘ani  ar- 

tilleriyaning  paydo bo'lganiga ham deyarli olti asrdan oshdi.  Birin­

chi  zambaraklar XVI  asrda Germaniyada yaratilgan deb  hisoblana­

di.  Ularning stvolini yerga chuqur qazib bronzadan quyganlar. Yangi 

zambarakka  bom bard  (lotin  tilidagi  «bomba»  -   «gumburlash»  va 

«adere»  -   «yonish»  so'zlaridan  olingan)  nom  berganlar.  Bombard- 

dan otilgan toshli yadrolar baland va qalin devorli qal'alarning  kulini 

ko'kka sovurgan.  Bunday  bahaybat zambarakni,  uning  snaryadlari 

va poroxlarini jang maydoniga olib kelish uchun yuzlab askar va ara­

valar ovora bo'lgan.  Bunday og 'ir zam baraklar asosan katta shahar 

va  qal'alarni  ishg'ol  qilishda  qo'llanilgan.  Keng  maydonlarda  bo'lib 

o'tadigan janglarda artilleriyaning xizmati kamroq bo'lgan.

XVIII  asrga  kelib,  tum shug'i  kalta  to'plar  -   g a u b its a la r  paydo 

bo'ldi. Ular nisbatan yengil va uzoqqa otish qobiliyatiga ega bo'lgan. 

Hozirgi zamonaviy armiyalarda ham  gaubitsalar mavjud  bo'lib,  ular

o'ziyurar  va  nishonni  aniq 

mo'ljalga  oluvchi  kom puter- 

lashgan  novigatsion  sistema- 

lar bilan jihozlangan.

Reaktiv  snaryadlarni  otuv­

chi  to'plarning  yaratilishi  har­

biy  texnikaning  rivojlanishini 

tubdan 

o'zgartirib  yubordi. 

Ikknchi  jahon  urushi  davrida 

rus  konstruktori  Vladim ir  Ar­