D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

 
Dum  umurtqalari  odamda  4-5  ta,  ularning  birikishidan  dum  suyagi  hosil 
bo‗ladi. Dum suyagi odamlarda rudiment holda bo‗lib, faqat tanasi va kichik yon 
o‗simtasi saqlangan. Ko„krak qafasi suyaklari 12 juft qovurg‗a, to‗sh suyagi va 
12  ta  ko‗krak  umurtqasidan  iborat,  bularning  birikishidan  konus  shaklidagi 
bo‗shliq hosil bo‗lib, unda muxim ichki organlar: yurak, traxeya, bronxlar, o‗pka, 
qizilo‗ngach va yirik qon tomirlari joylashadi.  
Qovurg„alar ingichka lentasimon yoydan iborat bo‗lib, suyak qismida boshi, 
bo‗yni,  do‗mbog‗i  va  tanasi  bo‗ladi.  Lentasimon  tanasi  o‗z  o‗qi  atrofida  biroz 

---

35 
 
burilgan bo‗lib, ichki yuzasi, pastki va yuqorigi chekkasi farq qiladi. Qovurg‗aning 
ichki  yuzasida  nerv  va  qon  tomirlari  o‗tadigan  egatcha  bor.  Qovurg‗alar  tog‗ay 
(oldingi)  uchi  bilan  to‗sh  suyagiga,  orqa  uchi  bilan  umurtqa  pog‗onasiga,  orqa 
suyakli  qismidagi  boshi  va  do‗mboqlari  bilan  umurtqalar  tanasiga  va  ko‗ndalang 
o‗sig‗iga  birikadi.  Haqiqiy  qovurg‗alar  7  juft  bo‗lib,  bevosita  o‗z  tog‗ayi  bilan 
to‗sh  suyagiga  birikadi.  Soxta  qovurg‗alar  3  juft  bo‗lib,  tog‗ay  bilan  o‗zaro, 
so‗ngraVII  qovurg‗aning  tog‗ayiga  ulanadi.  Yetim  qovurg‗alarning,  ya‘ni  XI  va 
XII  qovurg‗alarning  tog‗aylari  hech  qayerga  yopishmasdan,  qorin  muskullari 
orasida  joylashgan  bo‗ladi.  Qovurg‗alarning  suyak  qismi  umurtqa  pog‗onasiga 
ikkita bo‗g‗im hosil qilib birlashadi. 
 
  
 
 
9-rasm. Ko‗krak qafasi suyaklari. 
 To„sh suyagi yassi toq suyak bo‗lib, dastasi, tanasi va xanjarsimon o‗simtasi 
bor.  Odamning  20  -  25  yoshida  bu  qismlar  bir-biri  bilan  suyakli  birikib,  yaxlit 
to‗sh  suyagini  hosil  qiladi.  Dastasining  yuqorigi  tomonida  o‗yig‗i  bo‗lib,  uning 
ikki  yonida  qovurg‗alar  tutashadigan  chuqurcha  bor.  To‗sh  suyagining  o‗simtasi 
xanjarsimon, ayrisimon va yumaloq bo‗lishi mumkin.  

---

36