D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

Harakatlantiruvchi  analizator.  Ko‗zini  yumib  turgan  odamning  oyog‗i 
bukilsa  yoki  yozilsa  bu  odam  oyog‗ining  qanday  vaziyatda  ekanligini  mutlaqo 
to‗g‗ri aytib beradi: u chap qo‗lni qanday vaziyatga keltirilgan bo‗lsa, o‗ng qo‗lini 
ham  xuddi  shunday  vaziyatga  keltira  oladi;  u  ko‗rsatkich  barmog‗ini  burnining 

---

173 
 
uchiga  to‗g‗ri  keltirib  tegiza  oladi  va  hokazo.  Bularning  hammasiga  muskul-pay 
sezgisi sabab  bo‗ladi.  Muskullar qisqarganda  shu  muskul  tolalaridagi  retseptorlar 
bo‗shashganda  paylardagi    retseptorlar  qo‗zg‗aladi.  Retseptorlarda  hosil  bo‗lgan 
qo‗zg‗alish  jarayoni  markazga  intiluvchi  nervlar  orqali  katta  yarim  sharlar 
po‗stlog‗ining  sezuvchi-harakatlantiruvchi  zonasiga  o‗tkaziladi.  Odamda  shunday 
tuyg‗ular hosil bo‗ladiki, bu tuyg‗ular odamningo‗z gavdasi qismlarining fazodagi 
vaziyatida  bo‗ladigan  o‗zgarishlarni  farq  qilishiga,  ya‘ni  analiz  qilishiga  imkon 
beradi.  Shunday  qilib,  gavda  qismlarining  vaziyatini  sezish    harakatlantiruvchi 
analizator  faoliyati  natijasida  hosil  bo‗ladi.  Bu  analizatorning  periferik  uchi 
harakatlanish  organlarining  retseptorlarida,  markaziy  uchi  yarim  sharlar 
po‗stlog‗ida  bo‗ladi,  o‗rta  qismi  esa  muskul  va  bo‗g‗imlardan  qo‗zg‗alish 
o‗tkazadigan  sezuvchi nervlardir.  Muskul-pay  sezgisining bo‗zilishi bilan bog‗liq 
bo‗lgan  ba‘zi  kasalliklarga  yo‗liqqan  odam  gandiraklab  yuradi,  harakatlari  aniq 
bo‗lmaydi. Muskul-pay sezgisi narsaning og‗irligini  aniqlashga imkon beradi. Har 
xil og‗irlikdagi  yuk ko‗tarilganda  muskullarning qisqarish kuchi  va harakatlanish 
organlaridagi retseptorlarning ta‘sirlanishi ham bir xil bo‗lmaydi. Bu ta‘sirlarning 
yarim  sharlar  po‗stlog‗ida  analiz,  qilinishi  odamning  o‗zi  ko‗tarayotgan  yukning 
taxminiy og‗irligini aniqlashiga imkon beradi.