D. A. Mamatqulov bolalar anatomiyasi va fiziologiyasi asoslari

Ochichak.  Ochichak  o‗n  ikki  barmoq  ichakning  davomi  bo‗lib,  charviga 
osilgan holda qorinning orqa devoriga harakatchan joylashgan. Ochichak juda ko‗p 
burmalar hosil qiladi. Tirik odamda ochichak qisqarib, shaklini o‗zgartirib turadi. 
Yonbosh  ichak.  Yonbosh  ichak  yonbosh  suyagining  qanotlari  orasida 
joylashgani  uchun  yonbosh  ichak  deyiladi.  Yonbosh  ichak  ochichakning  davomi 
bo‗lib, ular orasida aniq anatomik chegara yo‗q. Bu ichakning diametri biroz katta. 
Ingichka  ichakning  oldingi  qismi  katta  charviga  o‗ralgan  bo‗ladi.  Bu  ham  qorin 
bo‗shlig‗ida ko‗p burma hosil qiladi. 
Ingichka  ichaklarning  devori  uch  qavatdan;  tashqi-seroz,  o‗rta-  muskul  va 
ichki-shilliq  qavatdan  tuzilgan.  Seroz  qavati  biriktiruvchi  to‗qimadan  tuzilgan 
bo‗lib, ko‗p  miqdordagi  nerv  va  qon  tomirlari bilan  ta'minlangan.  Muskul  qavati 
uzunasiga va doira bo‗ylab joylashgan muskul tolalar to‗plamidan iborat. Muskul 
qavati  o‗n  ikki  barmoq  ichakda  yaxshi  rivojlangan.  Undagi  muskul  tolalarining 
nerv  impulslari  ta‘sirida  qisqarishi  tufayli  to‗lqinsimon  harakat  bo‗lib,  ovqat 
moddalari ichak shirasi bilan aralashadi va yo‗g‗on ichak tomonga siljiydi. 
Ichakning  ichki  yuzasi  shilliq  qavat  bilan  qoplangan  bo‗lib,  bu  qavat  ko‗p 
burma  hosil  qiladi.  Ichakning  ichki  yuzasi  bu  burmalar  xisobiga  24  marta 
kattalashadi.  Ichak  devorining  butun  yuzasini  o‗simtalar  shaklidagi  duxobaga 
o‗xshash  juda  ko‗p  tukchalar  qoplagan,  ular  ichak  vorsinkalari  deb  ataladi. 

---

83 
 
Vorsinkalar  devori  silindrsimon  bir  qavat  epiteliy  bilan  qoplangan.  Ichak 
vorsinkalarining  asosini  retikular  biriktiruvchi  tuzilma  tashkil  etadi,  bu  qismda 
leykotsitlar ko‗p bo‗ladi. 
  
27-rasm. Ingichka ichak vorsinkalarining tuzilishi. 
 
Ichak vorsinkalari 0,5-1,5 mm uzunlikda bo‗lib, limfa qon tomirlari va nervlar 
bilan yaxshi ta‘minlangan. U har doim harakatda bo‗ladi. Parchalangan va erigan 
holga  kelgan  ovqat  moddalarining  qon  va  limfaga  so‗rilishida,  vorsinkalar  asosiy 
organ    hisoblanadi.  Ularning  qisqarib  turishi  so‗rilishni  kuchaytiradi.  Ichak 
vorsinkalari  o‗n  ikki  barmoq  ichakda  juda  zich  joylashgan,  ya‘ni  1  mm
2 
da  40 
donagacha, och va yonbosh ichaklarda siyrakroq bo‗ladi. 
Ichakning  shilliq  qavatida  vorsinkalar  orasida  bo‗rtiqlar  bo‗ladi.  Bu  qism 
ichak epiteliy hujayralarining ko‗payuvchi va qayta tiklanuvchi qismi hisoblanadi. 
Ichakning  yuqori  o‗n  ikki  barmoq  qismidagi  shilliq  qavatda  juda  ko‗p  mayda 
Bruner bezlari, uning qolgan qismida liberkyun bezlari bor. Bu bezlar ichak shirasi 
va  shilliq  modda  ishlab  chiqaradi.  Ichak  devorining  barcha  qismida  limfa 
to‗qimalari tugun hosil qiladi. Ular yonbosh ichakda to‗planib, tugunchalarini hosil 
qiladi. Limfa va Peyner tugunchalari himoya qilish vazifasini bajaradi.