Цзбекистон республикаси

1.11. Ихтирочилик масалаларини ечиш назарияси (ТРИЗ) тўғрисида. XX-асрнинг 40-йиллари охирларида россиялик олим Генрих Саулович Альтшуллер ўз олидига техникада янги ихтироларни қандай қалиб мақсадли яратиш мумкин деган муаммони қўйди. Таъкидлаш керакки, у пайтгача техникадаги мутлақ ҳамма ихтиролар, шу билан бирга фан ва санъатдаги кашфиётлар амал ва хатолар йўли билан қилинар эди. Ижодкорлик фаолиятининг илмий асосланган технологиялари йўқ эди. Бу муаммони ечиш учун Альтшуллер техник ихтироларнинг патент фондини таҳлил қилди, бу жараёнда техниканинг ривожланиш қонуниятларини очди ва 60-йилларнинг бошларида у ихтирочилик масалаларини ечиш алгоритмининг биринчи модификациясини яратди. Шу пайтдан бошлаб Генрих Саулович инженерлар ва ҳамма хоҳловчилар учун тингловчиларни техник масалаларни ечиш учун алгоритмни қўллашга ўргатадиган ўқув семинарлари ўтказа бошлади, параллел ҳолда уни мукаммаллаштириш ишларини давом эттирди. Бу тадқиқотлар натижасида Альтшуллер техниканинг ривожланиш қонунларини шакллантиради. Шу тарзда ихтирочилик масалаларини ечиш назарияси (ТРИЗ) туғилади.
Семинарларда тингловчиларни ўқитиш Альтшуллер олдига янги муаммони қўйди – нимага тингловчиларнинг катта қисми ТРИЗни ўзлаштиргандан кейин ҳам янги техник ихтироларини яратмайдилар. Бу муаммони ечиш учун Альтшуллер ижодкорлик фаолияти умумий қонуниятларини очиш мақсадида етук яратувчиларнинг биографиялари (1000 дан ортиқ биографиялар) тўғрисида адабиётларни таҳлил қилди, уларни билиш ТРИЗни ўқитиш самарадорлигини ошириш имконини беради. Унинг омади келади ва натижада ижодкор шахс хислатлари ва ҳаётий стратегиялари тўғрисида таълимот яратади. Қўйилган муаммо илмий асосланган ечимни топади – мақсадли йўналтирилган ижодкорлик фаолияти учун ижодкорлик методларини эгаллаш етарли эмас, балки ўзида ижодкор шахс хислатларини ҳам тарбиялаш ва ижодкорлик фаолияти ҳаётий стратегияси қонуниятларини ҳам хисобга олиш зарур. Г.С.Альтшуллер қилган хулоса ўзининг оддийлиги ва шу билан бирга мураккаблиги: ҳудди санъат, математика ва физика қонунлари каби ижодкорлик технологияларини ҳар ким эгаллаши мумкин, бутун ҳаёти давомида ижодкор шахс хислатларини озчилик ўзида тарбиялаши мумкин ва фақат айримларигина ўз ҳаётини ижодкор шахс ҳаётий стратегияси қонуниятларига мувофиқ яшашлари мумкин.
80-йиллар ўрталарида Альтшуллернинг издошлари ТРИЗ элементларини санъатда, фанда, педагогикада, психологияда, медицина ва бошқа йўналишларда қўллай бошладилар. Натижада касбий фаолиятнинг янги йўналишлари: ТРИЗ + ПЕДАГОГИКА, ТРИЗ + БИЗНЕС, ТРИЗ + САНЪАТ, ТРИЗ + ТИББИЁТ юзага келди. Бу йўналишлардаги ишлар кўп сонли нашрларда акс эттирилган жиддий илмий натижалар олиб келди.
Ҳозирги вақтда ТРИЗ муваффақиятли ривожланаяпти, Халқаро ТРИЗ ассоциацияси яратилди, Г.С.Альтшуллер унинг президенти ҳисобланади. МДҲнинг кўпгина йирик шаҳарларида ва қатор бошқа давлатларда ТРИЗ марказлари ва мактаблари фаолият олиб бормоқда.