Conference proceedings

ULTRASƏS METODU İLƏ QAZ SƏRFİNİN ÖLÇÜLMƏSİNİN QEYRİ-
MÜƏYYƏNLİYİ
1
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
E-mail: 
[e-mail]
 
2 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
E-mail: 
[e-mail]
 
Xülasə:
Tədqiqat prosesində ultrasəs metodu ilə qaz sərfinin ölçülməsində ölçmələrin qeyri-müəyyənliyinin hesablanması 
ardıcıllığının mərhələləri nəzərədən keçirilmiş və ultrasəs çeviricilərin iş qabiliyyətinə təsir edə bilən daxili və xarici faktorlar şərh 
edilmişdir. 
Açar sözlər:
ölçmələrin qeyri-müəyyənliyi, ultrasəs metodu ilə qaz sərfinin ölçülməsi, ultrasəs çeviriciləri, qaz sərfi, A və B tip 
qeyri-müəyyənliklər. 
Ölçmə nəticələrinin dəqiqliyini qiymətləndirmək üçün hazırda iki konsepsiyadan istifadə olununr: “ölçmələrin 
xətası” və “ölçmələrin qeyri-müəyyənliyi”. Daha yeni olan, qeyri-müəyyənlik konsepsiyası nəzəri metrologiyanın 
inkişafının nəticəsi olaraq meydana gəlmiş və hal-hazırda texniki tərəqqinin müasir tələblərinə daha dolğun cavab verir 
və dəqiqliyin qiymətləndirilməsinin beynəlxalq səviyyədə qəbul olunmuş yeganə meyarıdır. Ölçmələrin nəticəsi iki 
hissədən ibarət olur: ölçülən kəmiyyətin qiymətindən və ölçmələrin qeyri-müəyyənliyindən. Əgər kəmiyyətin ölçülmüş 
qiyməti, bizim onun haqqında olan biliklərimizin nöqteyi-nəzərindən, kəmiyyətin həqiqi qiymətinin ən yaxşı 
qiymətləndirməsidirsə, onda ölçmələrin qeyri-müəyyənliyi isə aparılmış ölçmənin və alınmış nəticənin doğruluğu 
dərəcəsinin ədədi qiymətləndirməsidir, başqa sözlə ölçmələrin keyfiyyətinin ədədi qiymətləndirməsidir.
Tədqiqat prosesində ölçmə borusuna xaricdən quraşdırılan (taxma) ultrasəs qaz sərfölçən çeviricilərə sərfinin 
ölçülməsinin qeyri-müəyyənliyinin hesablanmasına baxılmışdır [1-2]. Ölçmələrin qeyri-müəyyənliyinin hesablanması 
ardıcıllığı aşağıdakı mərhələlərdən ibarətdir: 

ölçmə prosesini xarakterizə edən ölçmə tənliyinin tərtib edilməsi; 

hər bir giriş kəmiyyəti üçün qeyri-müəyyənlik mənbələrinin təyini, mənbələrin tərkibinin və onlara uyğun 
olan qeyri-müəyyənliklərin tərtib edilməsi; 

hər bir mənbənin A və ya B tip qeyri-müəyyənliklərə görə qiymətləndirilməsi mümkünlüyünün tədqiqi; 

B tip qeyri-müəyyənliklər üçün güman edilən paylanma qanununun təyini; 

standart qeyri-müəyyənliklərin hesablaması və standart qeyri-müəyyənliklərin büdcəsinin (cədvəlin) tərtib 
edilməsi; 

ölçmələrin ümumi və genişləndirilmiş qeyri-müəyyənliyinin hesablaması.