Conference proceedings

“AŞAĞI TEZLİK SÜZGƏCLƏR”-İN DİNAMİK XARAKTERİSTİKASININ 
TƏDQİQİ 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
[e-mail] 
Xülasə
: Bu tezisdə elektrik süzgəcləri, “aşağı tezlikli süzgəclər”, yuxarı tezlikli süzgəclər və onların xüsusiyyətləri haqda 
məlumat verilmişdir. 
Açar sözlər: “
aşağı tezlikli süzgəclər
”
, kəsilmə tezliyi, yuxarı tezlikli süzgəc, RC dövrəsi. 
 
Süzgəc dedikdə, müəyyən tezlikli siqnalları çıxışa ötürərərək başqa tezlikli siqnalları zəiflədən elektron qurğuları 
nəzərdə tutulur. Aktiv süzgəclər dedikdə isə tərkibində gücləndirici element olan sügəclər nəzərdə tutulur. Süzgəclərin ən 
çox yayılmış növləri aşağı tezlikli, yuxarı tezlikli, zolaqlı və çəpərləyən süzgəclərdir. Süzgəclərin əsas xarakteristikası 
onun ötürmə əmsalının giriş siqnalının tezliyindən asılılığıdır. Ötürmə əmsalı dedikdə, məlum olduğu kimi çıxış siqnalının 
amplitudasının, giriş siqnalının amplitudasına olan nisbəti nəzərdə tutulur [1]. 
Aşağı tezlikli süzgəclər (ATS) müəyyən f-kəsmə tezliyinə qədər olan tezlikli siqnalları buraxıb, ondan yüksək 
tezlikli siqnalları saxlayırlar. ATS-ə klassik nümunə inteqratorlardır. Sxemin süzülmə xüsusiyyəti kondensatorun dolub-
boşalması ilə əlaqədardır. Kondensator ətalətli element olduğu üçün yüksək tezlikli siqnallara reaksiya vere bilmir. Ona 
görə də yüksək tezlikli siqnallar inteqrallanır. Kəsilmə tezliyinin qiyməti RC elementlərinin qiymətindən asılıdır. Kəsiləsi 
tezliklər artdıqca, müqavimətin sabit qiymətində tutumun qiyməti azalmalıdır. Ona görə də elektron sxemlərində çox 
yüksək tezlikli siqnalların sxemə təsirini azaltmaq üçün həmin dövrələrdə sxemin ümumi nöqtəsi arasında kiçik tutumu 
nə qədər böyük götürürlərsə, kəsilmə tezliyi də o qədər az olar. Məs., qida mənbələrində şəbəkənin yaratdığı döyünməni 
azaltmaq üçün yüzlərlə və bəzən minlərlə mkF tutumlu kondensator çıxışa paralel olaraq qoşulur [2].
Kəsilmə tezliyini təyin etmək üçün RC dövrəsinin zaman sabitinin T=RC düsturundan istifadə etmək lazımdır. 
R müqavimətini girişdəki cərəyanın qiymətinə görə seçməklə C tutumu tapılır və standarta uyğun nominal qiymət 
götürülür və buna görə də kəsilmə tezliyi tapılır. Çıxışla giriş arasında kondensator qoyulduğu üçün aşağı tezlikli siqnallar 
bir başqa çıxışa ötürülə bilmir. Burada cərəyan kondensatorun lövhələrində dəyişən işarəli potensialların yaranması 
hesabına əmələ gəlir. Ona görə də tezlik nə qədər yüksək olarsa, cərəyan da o qədər böyük olar. Cərəyanın qiymətinə 
tutumun və müqavimətin qiymətləri də təsir edir. Tutum nə qədər kiçik olarsa, kəsilmə tezliyi də o qədər böyük olar. RC 
dövrəsi inteqrallayıcı kimi f-dən yüksək tezlikləri buraxmır [1]. 
Yuxarı tezliklər süzgəclərində isə RC dövrəsi diferensiallayıcı rolunu oynayır və fk-tezliyindən aşağı tezlikləri 
zəiflədərək yuxarı tezlikləri çıxışa ötürür. Birlikdə bu iki süzgəc fk.y və fk.a tezlikləri arasında olan tezlikləri buraxır, 
digərlərini isə süzürlər. Burada fk.y-kəsilmə tezliyini yuxarı tezliklər süzgəci, fk.a-kəsilmə tezliyini isə aşağı tezliklər 
süzgəci yaradır [1-2].
Süzgəclər elektrotexnikada, elektronikada və b. sahələrdə maneələrin ləğv olunmasında geniş istifadə olunur [2]. 
“Aşağı tezlikli süzgəclər”-in dinamik xarakteristikalarının tədqiqi zamanı onun ötürmə əmsalı, ATS-in f- kəsmə 
tezliyi, ATS sxeminin süzülmə xüsusiyyəti, RC dövrəsinin zaman sabiti və bunlardan əlavə məlum olduki aşağı tezlik 
süzgəcində RC dövrəsi inteqrallayıcı xüsusiyyətini daşıyır.