Conference proceedings

çar sözlər: 
ekolji monitoring, ekoloji problemlər, ekoloji fəlakət, ekologiya, neft məhsulları, neft, çirklənmə. 
Müasir şəraitdə dünyanı daha çox düşündürən və narahat edən problemlərdən biri də ətraf mühitlə əlaqəli 
problemlərdir. Azərbaycan Respublikası bu problemlərə qarşı böyük diqqət yetirmiş, onların aradan qaldırılması uğrunda 
böyük və hərtərəfli tədbirlər görmüşdür. Bu tədbirlərin dinamikası müxtəlif zamanlarda müxtəlif cür olmuşdur. Əldə 
olunmuş sənədlər və arxiv materialları göstərir ki, Respublikamızda təbiətdən istifadə problemlərinin həlli sahəsində, 
ətraf mühitin mühafizəsi və eləcə də, ekologiyada ən mühüm və vacib işlər 1969-1982, 1993-2003-cü illərdə, yəni 
xalqımızın ulu öndəri, ümümilli lideri Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyi zamanında, bilavasitə onun gördüyù 
işlərin və qayğısı hesabına həyata keçmişdir. 
Ətraf mühitə, xüsusilə də meşələrin qorunmasına mənfi təsir edən əsas amillərdən biri də enerji qıtlığı idi. Nəinki 
şəhər və kəndlərin, həmçinin sənayenin təbii qaz və elektrik enerjisi ehtiyatı ilə təmin olunması 70-ci illərdən başlamış 
və geniş vüsət almışdır. 71-ci ildə il ərzində qaz nəqletmə gücü 10 mlrd m
3
olan magistral qaz borusu istifadəyə 
verilmişdir. Əvvəllərdə evlərdə və bir çox aparıcı yerlərdə əsas yanacaq növü kimi nefti, mazutu, daş kömürü və s. Misal 
göstərmək olardı. Lakin bu yanacaqlar ətraf aləmə, eləcə də insanlara böyük ziyan olmuşdur, amma təbii qazın digər 
Məhərrəmli F.N. 

---

yanacaq növlərinə nisbətdə ən təmiz yanacaq növü olduğunu bilərək, deyə bilərik ki, aparılan tədbirlər əhəmiyyətli 
dərəcədə çox böyük nəticələr vermişdir 
Azərbaycan Respublikasının neft sənayesinin inkişafının ilk dönəmlərində neft sənayeçilərinin, yəni bu sahə ilə 
məşğul olan şəxslərin yüksək nəzəri və praktiki biliklərə malik olmaması nəticəsində qazma, emal, kəşfiyyat və istismar 
prosesləri ancaq və ancaq texniki bir məsələ kimi təsəvvür olunurdu. Buna görə də kəşfiyyat sahələrində daha tez-tez və 
gözlənilməz şəkildə neft fontanlarının püskürməsi baş verirdi. Gün ərzində güclü təkan ifrazlı fontanlar yarğan boyu 20 
- 25 ton aralığında neft verərək çay formasında üzüaşağı axırdı.
Əvvəlcədən nəzərdə tutulmuş neft saxlama yerləri, yəni anbarlar təqribi olaraq 50 min ton neft saxladıqları üçün 
tez dolur, artıq qalan neft isə ətraf sahələri yararsız hala gətirib çıxarırdı. Yüzlərlə işçi və bu sahədə çalışan yüzlərlə fəhlə 
bu neft axınının qarşısını almaqda güclü çətinlik çəkirdi. Bunun qarşısını almaq bəzən mümkün olsa da, bəzən də mümkün 
olmur, günlərlə artıq qalan neft axaraq ətraf mühitə həddindən artıq ziyan vurmuş olurdu. Quyuların işləməsi ilə qaz 
layları, daha çox da “qaz qapaqları” açıq olan zaman 2-3 həftə boyunca qaz fontanlarının vurması nəticəsində atmosferə 
həddindən artıq qaz atılırdı ki, bu da təbii olaraq ətraf-mühitə külli miqdarda ziyan vurmuşdur. 
Nəticə 
Dünya geosiyasətində neft sənayesinin tendensiyasının inkişafı əsas perspektivli məsələlərdən biridir. Ekoloji-
siyasi sferada da bu tendensiyalar öz əksini tapmışdır. Bu tendensiyalara aşağıdakılar aiddir:
 
Artıq asanlıqla neftin çıxarılması əsri bitir, neftin sonrakı aşkar olunması, çıxarılma prosesi daha qəliz şəraitdə, 
ekoloji və geoloji şəraitdə proqnozlaşdırılır..
Neftin çıxarılmasına sərf olunan maliyyə vəsaitləri ekoloji standartlara və göstərişlərə əməl edilmədiyi halda arta 
bilər. Bunun nəticəsində də neftin qiymətinin müntəzəm şəkildə artması baş verəcək.
Neft öz yerini qaza verəcək, dünya miqyasında enerji ehtiyyatının təmin olunmasında qazın rolu xeyli artacaq, 
bu halda da ekoloji balansın dəyişməsi prosesi baş verəcək. Artıq bəzi aparıcı neft kompaniyalarında, misal olaraq BP, 
Shell kimi iri şirkətlərdə çıxarılan qazın həcmi, karbohidrogenlərin həcmindən 40 % çoxdur.
Bir müddət sonra elm və texnikanın inkişafı ekoloji sferaya zərərli təsirinin qarşısını almaq üçün rasional 
olmayan enerji resurslarından səbəb olacaq. Bunun nəticəsində də neft ittifaqları enerji ittifaqlarına çevriləcək .