Conference proceedings

 
Aşar sözlər:
riyaziyyat, model, təsvir, optimal, məlumat. 
 
Giriş 
 
"Riyazi modelləşdirmə" anlayışı bir neçə onilliklərdir ki, kifayət qədər geniş yayılmışdır . Hal-hazırda hər 
hansı bir layihədə və ya konstruktor müəssisəsində riyazi modelləşmənin tətbiq olunması praktikdir. Son illərdə riyazi 
modelləşmə iqtisadiyyat, menecment, tarix, biologiya və s. kimi sahələrdə elmi tədqiqatlarda geniş istifadə olunur.
Şəkil1. Riyazi modelləşmənin əsas xüsusiyyətləri. 
 
Əsas hissə 
Qeyd etmək lazımdır ki, riyazi modelləşdirmə bir sıra obyektlər, yanaşmalar və metodlarla birlikdə 
fənlərarası bilik sahəsidir. Riyazi modelləşməyə qoyulan əsas tələblər şəkil1-də təsvir olunmuşdur. 
Riyazi model - başlanğıc məlumatlarla axtarılan məlumatlar arasındakı əlaqəni təsvir edir. [4]. 
Ümumiləşdirilmiş riyazi modelin elementləri bunlardır (şəkil 2): · 
Şəkil2. Ümumiləşmiş riyazi model. 
X, Y giriş məlumatlarının çoxluğu (dəyişənlər); X – variasiya edən dəyişənlərin çoxluğu; Y - müstəqil 
dəyişənlər; Bu məlumatlar üzərində əməliyyatları müəyyən edən riyazi operator L riyazi əməliyyatları həyata keçirən
tam bir sistem olaraq başa düşülməlidir. Çıxış məlumatlarının çoxluğu- G (X, Y)-dir. 
Riyazi model- layihələndirilən obyektin riuyazi analoqudur.Onun obyektə adekvatlıq dərəcəsi layihələndirmə 
məsələsi həllinin qoyuluşundan və dəqiqliyindən asılıdır. 
Nəticə 
Riyazi modellər eksperimental məlumatlar əsasında qurulur və formal olaraq təbii bir hadisənin fərziyyəsini 
və ya nəzəriyyəsini rəsmi təsvir edir və sonar onun yoxlanmasını tələb edir. Kompüterdə bir təbii hadisənin riyazi 
modelinin "qurulması" çox vaxt təcrübədə araşdırılması çətin olan şəraitdə öyrənilən təbii prosesdəki dəyişikliklərin 

---

xarakterini proqnozlaşdırmağa imkan verir. Bəzi hallarda, riyazi model tədqiqatçı üçün əvvəllər məlum olmayan bəzi 
hadisələri proqnozlaşdırmağa imkan verir. 
Ədəbiyyat 
. Самарский, А. А. Математическое моделирова- ние / А.А. Самарский, А.П. Михайлов. — 
Москва : На- ука. Физматлит, 1997.— 320 с
Saad Sami Alkhfaji
Assistant Professor, Mechatronics Engineering Department, 
Middle Technical University, Baghdad - Iraq 
[e-mail]
 
ORCID: https://orcid.org/0000-0003-2169-7188
Abstract. 
The rotating machines are heavily utilized in different industrial sectors. Their dynamic behaviors are usually 
significant care during design stages especially with crack occurrence consideration. In this research, the effect of 
rotor systems on their dynamic behavior was investigated. The work involves developing a numerical model based on 
based finite element technique to identify the dynamic properties of a rotor in terms of vibration responses, natural 
critical speed. Variable crack depths at different locations along the rotor were considered in constructing the model. 
example of rotor system was employed to assess the validity of the developed approach. The numerical results obtained 
distinguishable change in vibration responses, natural frequencies and critical speed of the cracked rotating machine. 
nature of this change were found to be function of crack volume and position. The results obtained propose a possible 
line diagnostic and monitoring facility.