Conference proceedings

QORUYUCU KLAPANLARIN İŞ PRİNSİPİNİN NƏZƏRİ TƏDQİQİ 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
E-mail: 
[e-mail]
 
Xülasə
: Təzyiqli çənlərdə, buxar qazanlarında və bənzər sistemlərdə təyin olunan həddə, istiliyə və ya 
təzyiqə çatdıqda sistemin avtomatik olaraq qaz və ya maye buraxmasını təmin edən mexanizm təhlükəsizlik klapanı adlanır. Bu 
tənzimləmə, bir növ partlayış səbəbiylə çənlərin və ya qazanların partlamasının qarşısını almaq üçün vacib bir mexanizmdir. Daxili 
təzyiq kritik dəyərdən artıq olduqda, təzyiq klapan diskinin daha böyük bir səth sahəsinə məruz qalması üçün oturacaqdan ayrılır. Bu 
daha böyük sahə, yay mexanizminə təsir edən daha böyük bir qüvvəyə səbəb olur və nəticədə klapan tamamilə açılır. Təhlükəsizlik 
klapanının əsas istifadə sahələri birləşmə qurğuları, qapalı dövrə istilik sistemləri və günəş enerjisi sistemləridir. Bundan əlavə, 
gücləndirici sistemin çıxış yerlərində təhlükəsizlik klapanları istifadə olunur. Bir sözlə, təhlükəsizlik klapanlarının vəzifəsi, hər hansı 
bir nasazlıq halında təhlükəni önləyəcək bir miqdarda mayeni sistemdən ataraq sistemdəki təzyiqin daha da artmasının qarşısını 
almaqdır. Bu səbəbdən təhlükəsizlik klapanları təzyiq artımı səbəbiylə sistemi partlayışlardan qorumaq üçün işləyir. Başqa sözlə, 
sistem təzyiqini müəyyən bir səviyyədə saxlamaq üçün istifadə olunur. Tədqiqat zamanı qoruyucu klapanların iş prinsipi nəzəri olaraq 
araşdırılmışdır. 
Açar sözlər: 
təhlükəsizlik klapanı, metroloji təminat, metrologiya, təzyiq,
Təhlükəsizlik klapanı təhlükəsizlik cihazıdır və bir çox hallarda ən son müdafiə vasitəsidir. Təhlükəsizlik 
klapanının istənilən zaman və istənilən vəziyyətdə işləyə biləcəyini təmin etmək vacibdir. Təhlükəsizlik klapanı adi 
klapan və ya təzyiq tənzimləyicisi deyil və bu səbəbdən sui-istifadə edilməməlidir. Cihazı yalnız bir məqsəd üçün 
işlətməliyik: yüksək təzyiqdən qorunma üçün. Bu səbəbdən təhlükəsizlik klapanının əsas vəzifəsi canı və əmlakı 
qorumaqdır. “Təhlükəsizlik klapanı” və “təhlükəsizlik relyefi” terminləri daxili mayenin həddindən artıq təzyiq artımının 
qarşısını almaq üçün hazırlanmış bir çox təzyiq cihazını təsvir etmək üçün ümumi terminlərdir. Bir çox fərqli tətbiq və 
performans meyarı üçün geniş çeşidli müxtəlif klapanlar mövcuddur. Bundan əlavə, təhlükəsizlik klapanlarının 
istifadəsini tənzimləyən çoxsaylı milli standartlara cavab verməsi üçün fərqli dizaynlar tələb olunur. Təhlükəsizlik 
klapanları, ilk növbədə, sıxılan qazlarla və xüsusilə buxar və hava xaricolmaları üçün istifadə olunur. Bununla birlikdə, 
işlənən məhsulun xarab olmasının qarşısını almaq üçün lazım ola bilən proseslər üçün də istifadə edilə bilər. Təhlükəsizlik 
klapanlarına Avropa standartı EN ISO 4126-1 aşağıdakı tərifi verir:
Təhlükəsizlik klapanı - müvafiq mayenin enerjisindən başqa heç bir enerjinin köməyi olmadan avtomatik olaraq 
əvvəlcədən müəyyən edilmiş təhlükəsiz təzyiqin aşılmasının qarşısını almaq üçün bir miqdar mayeni boşaldan və yenidən 
Əliyarov H.A. 

---

bağlayan və daha çox xaricolmanın qarşısını almaq üçün hazırlanmış bir klapandır. Proses zamanı daxili sistemin mayesi 
ilə klapanın materiallarının diqqətlə seçilməsi vacibdir. 
Klapanlar sistem mayesinin təzyiqinə və istiliyinə davam gətirəcək qədər gücə hesablanmalıdır. Ayrıca sistem 
mayesinin kimyəvi reaksiyasına qarşı davamlılığı uzun müddət məruz qalma müddətində qapaq funksiyasını yerinə 
yetirən hissənin işinin pozulmamasını təmin etmək lazımdır.