Conference proceedings

 
Ədəbiyyat 
1.
Mehdiyev A.Ş., Əzizov B.M., Mehdiyev C.S. Aerokosmik monitorinq. Bakı, “Elm” – 2005,208 s. 
2.
Mehdiyev A.Ş., Əhmədov Ş.Ə. Meteorologiya və iqlimşünaslığın əsasları. Bakı, 2008, 340 s. 
3.
Əhmədov Ş.Ə., Ağayev F.G., Şəfiyev M.Ə., Mirzəyev F.Ə. Ümumi ekologiya. “Müəllim”, 2005, 100 s. 
4.
Əhmədov Ş.Ə., Muradov N.M. Ekologiya.Atmosferin çirklənməsi. Bakı, 2008, 82 s. 
5.
Муртазов А.К. Экологический мониторинг. Методы и средста. (Учебное пособие ). Рязань, 2008, 149 с 
ŞƏBƏKƏ KABEL DAMARLARINA ÖRTÜK ÇƏKİLMƏSİ VƏ ÖRTÜK 
ÇƏKİLMƏ ZAMANI METROLOJİ PARAMETRLƏRƏ NƏZARƏT 
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti, Bakı, Azərbaycan 
E-mail: 
[e-mail]
 
Xülasə
: Son dövrlərdə internet vasitəsilə əlaqənin asan qurulması, axtarılan məlumatların tez 
zamanda əldə edilməsi və digər proseslərin sürətlənməsi ona və onun qurulmasında vasitəçi olan şəbəkə (LAN) kabellərinə olan marağı 
artırmaqdadır. Bunun nəticəsidir ki, dünyada və eləcə də bizim ölkəmizdə şəbəkə kabellərinin geniş istehsalına başlanılmışdır. Şəbəkə 
kabellərinin istehsalı özündə bir çox texnoloji prosesləri birləşdirir. Bu proseslərə kabellərdə istifadə olunan mis çubuqların əyilməsi, 
burulması, mis çubuqlar üzərinə hörgü qatının, izolyasıya və örtük qatının çəkilməsi daxildir. Bu proseslərin hər hansı birində kənara 
çıxma baş verərsə, o zaman keyfiyyətli kabel məhsulu əldə edilə bilməz. Əsasən də şəbəkə kabelləri hazırlanarkən düzgün xammalın 
seçilməsinə və ardıcıl aparılacaq texnoloji proseslərin gedişatına fikir vermək lazımdır. Şəbəkə kabellərində yarana biləcək kənara 
çıxmalar informasiyanın ötürülməsində itkilərə səbəb olacaqdır. Keyfiyyətli kabel məhsulunun əldə olunması üçün texnoloji prosesin 
gedişinə uyğun olaraq metroloji parametrlərə də nəzarət olunmalıdır. Hər bir prosesin tələblərinə əsalanaraq qoyulan metroloji 
parametrlərin hər hansı birinin ölçülməməsi və ya onlara nəzarət olunmaması texnoloji prosesdən kənara çıxma kimi qiymətləndirilir.
Açar sözlər: 
Şəbəkə kabelləri, kabel damarları, şnekin dövrlər sayı, qəbuledici mexanizm, verici mexanizm. 
Kabel damarlarına örtük çəkilmə prosesi zamanı aşağıdakı metroloji parametrlərə nəzarət edilir: 

Örtük materialının temperaturu; 

Plastik kütlənin təzyiqi; 

Şnekin dövrlər sayı; 

Kabelin uzunluğu və örtük çəkilmiş kabelin diametri.
Ramazanova Ş.Ş. 

---

Örtük materiallarının temperaturuna nəzarət termocüt vasitəsilə aparılır. Ekstruderdə 3 ədəd termocüt 
quraşdırılır, onların ölçmə diapazonu 0÷700 °C olur. Temperaturu ölçülən və tənzimlənilən materialların temperaturu 
40÷190 °C diapazon aralığında dəyişir. Verilən temperatura və termocütdən alınan temperatur məlumatlarına nəzarət 
idarəetmə monitorunda aparılır. Plastik kütlənin təzyiqinə nəzarət ekstruderdə yerləşdirilmiş 2 təzyiq vericisi vasitəsilə 
aparılır. Təzyiq vericilərinin ölçmə diapazonu 0÷1000 bar təşkil edir. Plastik kütlənin texnoloji proses zamanı təzyiqi 
50÷750 bar aralığında dəyişə bilir. Təzyiqin ölçülməsi və ona nəzarət olunması idarəetmə panelində aparılır. Gərginlik 
sınaq avadanlığının daxilində yerləşdirilmiş şnekin dövrlərinin sayının ölçülməsi enkoder vasitəsilə yerinə yetirilir. 
Ölçmə diapazonu 0÷1000 dövr/dəq təşkil edir. Texnoloji proses zamanı bu parametrin ölçülmə diapazonu 8÷150 dövr/dəq 
təşkil edir. Şnekin dövrlər sayının ölçülməsi və ona nəzarət olunması idarəetmə panelində aparılır. Enkoder vasitəsilə 
həmçinin kabelin uzunluğu da ölçülür. Ölçmə diopazonu kabelin markasından asılı olaraq proses başlanmamışdan öncə 
idarəetmə panelinə daxil edilir və proses zamanı idarəetmə panelində ona nəzarət edilir. Örtük çəkilmiş kabelin diametrinə 
nəzarət diametr ölçən vasitəsilə aparılır. Onun ölçmə diapazonu 0÷60 mm təşkil edir. Texnoloji proses zamanı nəzarət 
edilən daimetr 7÷47 mm diapazonu aralığındadır. Diametrin ölçülməsi və ona nəzarət idarəetmə panelində aparılır. 
Nəticə 
Texnoloji proses zamanı metroloji parametrlərə nəzarət zamanı müəyyən uyğunsuzluqların baş vermə ehtimalı 
aşkar edilmişdir. Bunlardan biri, hazır olan kabelin izolyasiya və örtük qatında gözlə görünən nahamarlıq müşahidə 
olunmasıdır, lakin gərginlik sınaq avadanlığından keçdikdə bu qüsur olaraq göstərilmir. Bu nahamarlıqlar hazır məhsul 
üçün laborator sınaqlar aparılarkən üzə çıxır. Gərginlik sınaq avadanlığı yalnız izolyasiya qatında olan çatları, texnoloji 
prosesdə yaranan nasazlıq səbəbiylə izolyasiya qatının bir hissəyə vurulmaması kimi problemləri müəyyən edir. Bu da 
texnoloji prosesin tamamlanmasını gecikdirir və avtomatlaşdırılmış prosesdə insan əməyindən daha çox istifadə 
olunmasına gətirib çıxarır. Problemin aradan qaldırılması üçün gənginlik sınaq avadanlığına yeni bir funksiyanın əlavə 
edilməsi vacibdir. Nahamarlıqlar xüsusi əlavə edilmiş sensor sistemi vasitəsilə idarəetmə panelinə ötürüləcəkdir. Bu 
funksiya nəticəsində izolyasiya qatında olan nahamarlıqlar zamanı da gərginlik sınağından keçməsinin qarşısı alınacaq 
və qüsurlar vaxtında müəyyən ediləcəkdir.
 
Digər məsələ, örtük çəkilmiş kabelin diametrinə nəzarətin avtomatlaşdırılmış sistemlə aparılması texnoloji 
prosesin sürətini artırır. Diametr ölçən texnoloji proses xəttinə əlavə edilməsə idi, o zaman işə nəzarət edən operatorlar 
ştangenpərgardan istifadə etməli olacaqdılar. Ştangenpərgardan istifadə həm vaxt itkisinə gətirəcəkdi, həm də insan 
faktoru olduğu üçün qüsurların tam müəyyən edilməməsinə səbəb olacaq, bu da keyfiyyətsiz məhsulun allnması 
ehtimalını artıracaqdır. 
Ədəbiyyat 
1.
ГОСТ Р 54429-2011-Кабели связи симметричные для цифровых систем передачи, Общие технические условия. 
2.
James T.: LAN Wiring. McGraw-Hill, San Francisco. 15-23 (1967). Doi: 10.1036/0071459758 
3.
Bill W.: Cabling: The Complete Guide Copper and Fiber optic. John Willey and Sons, Indianapolis, India. 11-24 (2014).