Conference proceedings

Açar sözlər: 
nasos stansiyası, idarəetmə, kontroller, tənzimləmə, asinxron mühərrik, ventil, siyirtmə
Hər hansı bir texnoloji prosesdə idarəetmənin məqsədi idarə olunan obyektin çıxış kəmiyyətinin 
dəyişməsinə nəzarət və onun müvafiq qanunla tənzimlənməsi və idarə edilməsi ilə əlaqədardır. Zamana görə baş 
verən bu dəyişməni müəyyən edib tənzimlənməsi üçün idarəetmə təsiri idarəetmə sistemi tərəfindən h asil edilir. 
Avtomatik idarəetmə sistemi adlanan idarəetmə qurğusu və ona qoşulmuş icra mexanizmlərindən ibarət kompleks 
baxılan halda nasos stansiyasında elektrik mühərrikləri, əksər hallarda asinxron mühərriklərin qoşulub -açılmasını, 
müvafiq boru kəmərlərində quraşdırılmış siyirtmə və klapanların açılıb-bağlanmasını təmin etməlidir [1]. 
Son zamanlar proqramlaşdırılan məntiqi kontrollerlərin geniş tətbiqi ilə müəyyən tipli idarəetmə 
sistemlərinin, o cümlədən riyazi modelin tətbiqinə zərurət olmadığı əksər texnoloji proseslərin idarəetmə 
sistemlərinin işlənilməsini və quraşdırılmasını xeyli asanlaşdırmışdır. Məlumdur ki, bu zaman əsas məqsəd 
məsrəflərin azaldılması (əmək və kapital), keyfiyyətin yüksəldilməsi və zamana qənaət edilməsidir [2].
Bu cür kontrollerli avtomatik idarəetmə sistemini quraşdırarkən əsas texniki sənədlər texniki tapşırığa 
uyğun olaraq hazırlanmış elektrik sxemləri və proqramlardır. Sxemlər qurğuların iş prinsipinə və texniki tapşırığa 
müvafiq olaraq tərtib olunur. Nasos stansiyasında idarəetmə üçün istifadə olunan enerjinin növündən asılı olaraq 
elektrik, pnevmatik, hidravlik, kinematik və qarışıq sxemlər tətbiq olana bilər [3]. 
Avtomatlaşdırılmış, yaxud avtomatik sistemə keçməzdən əvvəl əksər proseslər idarəetmə əl ilə yerinə 
yetirilirdi. Manual idarə olunan texnoloji proses zamanı kompüterin istifadə olunması bəzi parametrlərin 
hesablanması və müvafiq hesabatların tərtib edilməsi ilə informasiyanın əldə olunması ilə məhdudlanır [3]. 
Kompüter olmadıqda isə bütün informasiya kağız daşıyıcılarda, jurnallarda qeyd olunur. Əl ilə idarəetmə bir sıra 
hallarda səmərəli olsa da tələb və təklifin sürətlə dəyişdiyi bir zamanda öz effektivliyini itirir. Bu cür idarəetmə 
kompüterli sistemlə müqayisədə daha ucuz olsa da son nəticədə keyfiyyətin və etibarlılığın yüksəldilməsi tələbləri 
bunların təkmilləşdirilməsini zəruri edir [4]. 
Sistemin funksiyalarının (məlumatın toplanması, emalı və müəyyən idarəetmə funksiyalarının icra
olunması.) yerinə yetirilməsində operator qismən də olsa iştirak etdiyindən, bu növ avtomatlaşdırılmış idarəetmə
sistem adlanır. İnsanın idarəetmə əməliyyatlarında az və ya çox dərəcədə iştirakından asılı olaraq, yəni idarəetmə 
əl ilə aparıldıqda, avtomatlaşdırma dərəcəsi 0, avtomatik sistemlər üçün isə 1 qəbul edilir.
Nasos stansiyasında idarəetmə alqoritmi aşağıdakı məntiqi əməliyyatı yerinə yetirir. Səviyyə hüdud 
qiymətini aşdıqda, yəni xətası artan zaman sistem icra ventilini bağlayır. Səviyyə hüdud qiymətindən aşağı düşdükdə 
isə ventili açır. 
Nasos stansiyasında avtomatik idarəetmə sisteminin tətbiqi məsafədən idarəetməni realizə etməyə, 
idarəetmə keyfiyyətini yüksəltməyə və texnoloji prosesi optimallaşdırmağa, itkiləri azaltmağa imkan verəcəkdir.

---

Ədəbiyyat 
R.I. Makarov İnformasiya sistemlərinin analiz və sintezi. 2013 
İbrahimov İ.Ə., Xasməmmədov F.İ., Kərimov C.K., Abbas oğlu X. Avtomatik tənzimləmə nəzəriyyəsinin əsasları və istehsal 
proseslərinin avtomatlaşdırılması. Dərs vəsaiti, Bakı, Maarif, 1987, 386 s. 
Востриков А.С., Французова Г.А. Теория автоматического регулирования. М.: Современный литератор, 2004, 366 с. 
Кərimov S.Q. Avtomatlaşdırılmış informasiya sistemləri. – Bakı: Elm, 1989. -252 s