Conference Paper

ҚУЁШ- БИОЭНЕРГИЯДАН ФОЙДАЛАНИБ ИННОВАЦИОН 
ТЕХНОЛОГИЯЛАР ВОСИТАСИДА ИСИТИЛАДИГАН ПАРРАНДАЧИЛИК 
БИНОСИНИНГ ИССИҚЛИК РЕЖИМИНИ ТАДҚИҚ ЭТИШ 
Хайриддинов Б.Э., Халимов Ғ.Ғ., Нурматова Д.Ж., Ражабова О.Б 
Қарши давлат университети
Паррандачилик биноларидаги ҳавони мўътадиллигини таъминлаш ўз навбатида 
ҳарорат, намлик ва ҳавонинг ҳаракат тезлиги каби муҳим иссиқлик физикаси 
омилларига боғлиқ бўлади. Ўзбекистоннинг жанубий минтақаларида ясси девор сувли 
ва тупроқ ости иссиқлик – аккумуляторли гелиоиссиқхона – паррандачилик биноси 
ичидаги ҳаво ҳароратининг ўзгариши, ясси девор сувли ва тупроқ ости иссиқлик – 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
266 
аккумулятор орқали ўзатиладиган иссиқлик таъсирида паррандалар парвариш 
қилинадиган бинонинг ички ҳаво температураси таъсирида 
С
0
18
14

оралиқда, ташқи 
ҳарорати эса қиш фаслининг совуқ кунларида 
С
0
10
5



, ёз ва куз фаслларида эса 
ўртача 
С
0
28
24

ни ташкил этгани ҳолда ички ҳавонинг нисбий намлиги 
%
65
60

оралиғида ўзгариши мўътадил иқлим режимидан иборат бўлади. Мақолада 
тадбиркорларга мўлжалланган паррандалар парвариш қилиш комплекси: Ясси девор 
сувли ва тупроқ ости иссиқлик аккумуляторли гелиотеплица - паррандачилик биносида 
оптимал иссиқлик намлик ва ҳавони ҳаракатланганлигига доир назарий ва 
экспериментал тадқиқотлар олиб борилди. 
Ишлаб чиқаришнинг кескин ўсиши энергияга бўлган талабнинг ортиши ва 
экалогик муҳитнинг ёмонлашувига янги энергия манбаларини излаб топиш, уни 
амалиётга тадбиқ қилишни олдимизга долзарб масала этиб қўймоқда.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. М. Мирзиёев томонидан 2017 йил 26 
майдаги 2017-2021 йилларда қайта тикланувчи энергетикани янада ривожлантириш, 
иқтисодиёт тармоқлари ва ижтимоий соҳада энергия самарадорлигини ошириш чора – 
тадбирлари дастури тўғрисида қабул қилинган қарори қайта тикланадиган
энергетикадан фойдаланишни янада ривожлантиришда маҳаллий ишланмалар ва 
амалий тадқиқотларини такомиллаштириш бўйича чора- тадбирлар режасини ишлаб 
чиқиш тўғрисида фикр – мулохазалар билдирилиб, бу соҳада эришилган ютуқлар ва 
келажакда қайта тикланадиган энергиялардан инновацион технологиялар ва 
воситалардан самарали фойдаланиб замонавий қурилмаларни ишлаб чиқиш ва жорий 
этишга эришиш энергия тежамкорлигидаги асосий омиллардан бири эканлиги белгилаб 
берилди[1]. 
Ҳажмий ҳаво иситиш коллекторли паррандалар парвариш қилинадиган бинонинг 
иссиқлик аккумуляторларини геометрик ўлчамлари иссиқлик физикавий жараёнлари 
билан боғлиқ самарадорлик критериялари мукаммал тадқиқ этилмаган. Шу 
муаммоларни тадқиқ этиш мақсадида Муборакнефтгаз МЧЖ (маъсуляти чекланган 
жамият) ёрдамчи хўжалигида комбинациялаштирилган ҳажмий ҳаво иситиш 
коллектор- тупроқ ости ва ясси девор сувли иссиқлик аккумуляторлардан иборат 
паррандалар парвариш қилинадиган бинонинг фойдали ишчи майдони 
2
150
м
бўлиб 
бино қурилиб тажрибалар олиб борилди (1-расм). Қурилма қиш фаслида (ташқи ҳаво 
температураси сурункали
С
0
10
5


бўлган ва ҳаво булутли кунлари) қўшимча биогаз 
қурилмасидан ( биогаз қурилмасининг биогомусга мўлжалланган ҳажми 6т) 
олинадиган метан гази ҳисобида ишлатиладиган қозонхонадан узатилган иссиқ сув 
билан иситилади(2-расм).
1- 
расм. Ясси девор сувли ва тупроқ ости иссиқлик аккумуляторли 
комбинациялаштирилган қуёш паррандачилик биносининг кўндаланг кесим схемаси 
1. Қуёш фото батареяси. 2. Қуёш нури ўтадиган қўшимча тиниқ юза; 3. Биоэнергия 
қурилмасидан келадиган қўшимча иссиқ сув билан қиздиришга мўлжалланган 
инновацион технология воситаси сифатида ишлаб чиқилган иссиқлик алмаштириш 
қурилмаси; 4.Тупроқ иссиқлик аккумулятор; 5.Сув тўлдирилган идишли ясси девор 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
267 
иссиклик аккумулятор; 6. Тупроқ ости компазицион материалдан тайёрланган 
диаметри 0,2 метрли цилиндрцимон қувур; 7. Ҳаво циркуляцияланишини таъминловчи 
вентелятор; 8-Қуёш нури ўтадиган асосий тиниқ юза; 9.Иссиқлик сақловчи (қамиш 
қопламали) компазицион материалдан тайёрланган ясси девор 10-11. Шамоллатиш 
дарчалари; 12.Гелиопаррандаҳонаси. 13.Гелиопаррандаҳонада паррандалар парвариш 
қилинадиган стелажлар. 14.Паррандалар чиқиндисини ювиш қурилмаси. 
Ясси девор сувли ва тупроқ ости иссиқлик аккумуляторли гелиоиссиқхона - 
паррандачилик биносининг иссиқлик- аккумулятор сифатида девордан фойдаланиш 
учун эса 4 қатор 2 томонлама 16 дона жами 
3
3
м
сув тўлдирилган идишлар териб 
жойлаштирилди. Шунингдек, қуёш иссиқ ҳаво коллекторининг ўртача юзаси А(
2
м
) ни 
сув тўлдирилган идишлар ясси девор иссиқлик аккумуляторининг ҳажми 
)
(
3
м
V
ни, 
ҳамда паррандачилик биносининг қиш ойлари (декабрь, январь, феврал) да иситиш 
учун қўшимча биоэнергия сарфини эътиборга олиб, ҳажмий қуёш- ҳаво иситиш 
коллекторининг иссиқлик миқдори қуйидаги муносабат орқали ҳисобланади [2]. бу 
ерда

k
I
ҳажмий қуёш –ҳаво иситиш коллекторининг тиниқ юзасига тушувчи қуёш 
энергияси оқимининг зичлиги, 
2
/
м
Вт
; 

0

ҳажмий қуёш- ҳаво иситиш 
коллекторининг иссиқ ҳаво бериш Ф.И. К.

к
К
иссиқ ҳаво берувчи ҳажмий қуёш 
коллекторининг умумий иссиқлигини йўқотиш коэффициенти, 
К
м
Вт

2
/
; 

2
1
ис
ис
Т
ва
Т
коллектор аккумулятор девор орқали қуёш ҳажмий коллекторига 


)
(
)
(
1
2
0
uc
uc
p
ucr
исК
k
k
T
T
GС
Т
T
K
I
A
Q







(1) 
кирувчи ва ундан 
чиқувчи ҳаво температураси, 
К
0
; 

G
қуёш ҳажмий ҳаво иситиш коллекторидаги 
иссиқлик аккумуляторига йўналтирилган иссиқ ҳаво оқимининг массали сарфи, кг/с; 

р
С
иссиқлик ташувчи ҳавонинг босим ўзгармагандаги солиштирма иссиқлик сиғими, 
Ж/(
К
кг

) 
2- расм. Муборакнефтгаз МЧЖ ёрдамчи хўжалигида қурилиб паррандалар 
парвариш қилинадиган бинода мътадил режим яратишга мўлжалланган инновацион 
технологиялар билан жиҳозланган, қўшимча биогаз энергия таъминоти қурилмаси. 
Тажрибалар асосида ҳажмий ҳаво иситиш коллектор - иссиқлик аккумуляторли 
қурилма уч вариантда синовдан ўтказилди. Биринчи вариантда ҳажмий ҳаво иситиш 
коллектор - тупроқ ости ва ясси девор сувли иссиқлик аккумулятор, қўшимча биогаз 
қурилмаси ишлаб турганда (9-12 январь 2018 йил).
Иккинчи вариантда ҳажмий ҳаво иситиш коллекторининг тупроқ ости ясси девор 
сувли иссиқлик аккумулятори ишлатилган, аммо қўшимча биогаз қурилмаси 
ишлатилмаган (16-29 январь 2018йил). 

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
268 
Учинчи вариантда ҳажмий ҳаво иситиш коллекторининг иссиқлик аккумулятори ва 
биогаз қурилмаси ишлатилмаган (6-11февраль 2018 йил).