Conference Paper

МАҲАЛЛИЙ КАОЛИН АСОСИДА ОЛИНГАН СОРБEНТНИНГ 
ЎСИМЛИК МОЙИНИ ОҚЛАШГА ТАДБИҚ ЭТИШ 
Собиров С.М., Азизова У.Х., Рахмонова М.А. 
Наманган мухандислик-технология институти

Мамлакатда ёғ-мой тармоғини ривожлантириш, аҳоли эҳтиёжини янада тўлароқ 
қондириш мақсадида ишлаб чиқариш ҳажмларини ошириш ва тайёр маҳсулотлар 
ассортиментларини кўпайтириш бўйича комплекс чора-тадбирлар амалга оширилмоқда 
Шу билан бирга ёғ-мой маҳсулотларини ишлаб чиқариш бўйича илғор хорижий 
тажрибани ҳар томонлама ўрганиш, ишлаб чиқаришни модернизациялаш ҳамда техник 
жиҳатдан қайта жиҳозлашда, юқори унумли замонавий инновацион технологияларни 
жорий этишда, мазкур мақсадлар учун инвестицияларни, шу жумладан тўғридан-тўғри 
хорижий инвестицияларни кенг жалб этишда тармоқ корхоналарига кўмаклашиш ёғ-
мой тармоғининг стандартлаштириш ва сертификатлаштириш тизимларини халқаро 
талаблар ва стандартларга уйғунлаштириш орқали уни такомиллаштириш бўйича 
комплекс чора-тадбирларни қабул қилиш[1]

---

Техник ва технологик фанлар со
ҳ
аларининг инновацион масалалари. ТДТУ ТФ 2020 
164 
Рeспубликамиз ёғ-мой саноатининг асосий вазифаси халқ хўжалигига экологик 
тоза, рақобатбардош, юқори сифатли маҳсулотлар ишлаб чиқаришдан иборат. Ўсимлик 
мойлари таркиби ва хусусияти билан бир-биридан фарқ қилувчи ҳар хил рангли 
моддалар бўлади, уларнинг ташқари асосий гуруҳини каротиноидлар ва хлорофиллар, 
пахта мойида булардан ташқари эса госсипол ва унинг ҳосилалари ташкил этади. 
Мойларни оқлаш тeхнологиясининг асосий мақсади ранг бeрувчи моддалардан 
тозалаш. Арзон маҳаллий оқловчи гиллардан фойдаланиб, яъни сорбeнт асосида 
мойларни оқлаш амалга ошириш иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқдир. Ўсимлик 
мойларини оқартиришдан асосий мақсад зарарли қўшимчалардан ҳоли мой олиш бўлса, 
иккинчидан истеъмолбоп кўринишга кeлтириш, шунингдeк турли озиқ – овқат 
тeхнологиясида қўллаш имкониятларини кeнгайтиришдир.[2] 
Навоий вилоятининг Зарафшон тумани ҳамда Тошкент вилояти Товоқсой 
қўрғонидаги маҳаллий хом ашё асосида олинган каолинлардан адсорбент олиш 
мақсадида уларга асосий технологик факторларни, яни термик ишлов бериш 
температураси ва вақти, дисперлик даражаси ўрганилди. Тажрба ўтказиш учун Навоий 
вилоятининг Зарафшон ҳамда Тошкент вилояти Товоқсой қўрғонидаги каолинларни 
термик активлаштиришни мақбул параметрларини аниқлаш мақсадида техник тарозида 
100 граммдан ўлчаб олинди, ўлчамлари кўпи билан 2-3 см бўлган намуналар 
лаборатория қуритиш шкафида ҳар хил температура (оралиқ 40
о 
C) ва ҳар хил вақт 
давомийлигида (оралиқ 1 соат) қуритилди. Сўнгра тажриба адсорбент намуналарини 
дисперлик даражасини сорбентлик хусусиятига таъсири № 0056 (10000 теш/см) 
элакдаги қолдиқ 0,5-50% бўлгунча эланган намуналарда ўрганилди. Термик 
активлаштиришни олинадиган адсорбентни адсорбцион хоссаларига таъсирини 
ўрганиб, бевосита ўсимлик мойларидан пахта мойини оқлашда Наманган тумани 
Тошбулоқ шаҳарчаси “Наманган тола текстил МЧЖ” даги марказий лабораториясида 
амалга оширилди.