Турсунходжаев П.М., Балтабаев У.Н, Расулов А., Рахматова Г.У.
“Ғалла- алтег” ажтегирмоннинг дон тозалаш бўлимига қабул қилинаётган
дон ва олинган ун сифат кўрсаткичлари таҳлили (ТХТИ)
99
49.
Турсунходжаев П.М., Балтабаев У.Н., Расулов А., Хайдарова М.О.
Тегирмонларда дон партияларини тузиш ва технологик жараёнларида
танлаган гидротермик ишлов бериш режимлари аниқлаш (ТКТИ)
101
50.
Рахимбердиев А.А., Тошпулатов З.З., Закирова М.Р.
Влияние температуры на стабильность полусладких вин (ТХТИ)
103
51.
Rejabov S., Sarbolayev F.N., Ergashev G’.J.
Matlab muhitida ikki o`lchovli funksiya grafiklarini qurish (TKTI)
105
52.
Rejabov S., Sarbolayev F.N., Ergashev G’.J.
Tenglamalar tizimini simulink dinamik muxitida yechish (TKTI)
107
53.
Рузиев Р., Кадиров Ю.К.
Интенсификация процесса гидрогенизации рапсового масла (ТХТИ)
109
54.
Салимжонов В., Айходжаева Н.К., Джахангирова Г.З.
Пивная дробина в производстве хлебных изделий (ТХТИ)
111
107
TENGLAMALAR TIZIMINI SIMULINK DINAMIK MUXITIDA YECHISH
Rejabov S., Sarbolayev F.N., Ergashev G’.J.
Toshkent kimyo-texnologiya instituti
MATLAB – bu vaqt sinovidan o‘tgan matematik hisoblarni avtomatlashtirish tizimlaridan
biridir. U matrisaviy amallarni qo‘llashga asoslangan tizimning nomi MATrix LABoratory
matrisaviy laboratoriyada o‘z aksini topgan [1].
Matrisalar murakkab matematik hisoblarda, jumladan, chiziqli algebra masalalarini
yechishda va dinamik tizimlar hamda ob'ektlarni modellashda keng qo‘llaniladi. Ular dinamik
tizimlar va ob'ektlarning holat tenglamalarini avtomatik ravishda tuzish va yechishning asosi bo‘lib
hisoblanadi. Bunga MATLABning kengaytmasi Simulink misol bo‘lishi mumkin [2].
MATLAB asosan matematik hisoblashlar, algoritmlarni yaratish, modellash, ma'lumotlarni
tahlil qilish, tadqiq qilish va vizuallashtirish, ilmiy va injenerlik grafikasi, ilovalarni ishlab chiqish
va boshqalar.
Matlab tizimida chiziqli tenglamalar sistemasini MATLAB tizimida yechishni ko’rib
chiqamiz. Bizga quyidagi ko’rinishdagi misol berilgan bo’lsin:
5
=
2x
+
x
+
6x
-
-3
=
2x
+
5x
+
4x
10
=
x
-
3x
2x
3
2
1
3
2
1
3
2
1
Tizimni matrisa ko’rinishida ifodalaymiz.
,
2
1
6
2
5
4
1
3
2
A
,
3
2
1
x
x
x
X
,
5
3
10
B
Natijada, quyidagi matematik ifoda shakllanadi:
B
X
A
MATLAB tizimining Command Window quyidagi amallar bajariladi va natija olinadi.
>> A=[2,3,-1;4,5,2;-6,1,2];
>> B=[10;-3;5];
>> X=A^(-1)*B
X =
-2.0000
3.0000
-5.0000
>> X=inv(A)*B
X =
-2.0000
3.0000
-5.0000
SIMULINK –dinamik sistemalarni modellashtirish, simulyasiyalash va taxlil qilish uchun
interaktiv vositadir. U dinamik tizimlarni imitasiya qilish, tizimni ishlashini tekshirish va
loyihalashtirishni mukammallashtirish imkoniyatini beradi [3]. SIMULINK MATLAB bilan to’la
integrallashgan.
Yuqoridagi amallarni MATLAB paketining SIMULINK tizimi orqali modelini qurish orqali
yechamiz. SIMULINK bo’limini ishga tushirgach,
Math Operasion
kutubxonasidan
Algebraic
108
Constraint,
Sinks
kutubxonasidan
Display
va
Commonly Used Blocks
kutubxonasidan
Gain
bloklari
orqali model quriladi (1-rasm).
Model yaratilgach
Command Window
orqali o’zgaruvchilarga qiymat beriladi.
>> x
1,1
=2; x1,2=3; x1,3=-1; x2,1=4; x2,2=5; x2,3=2; x3,1=-6; x3,2=1; x3,3=2;
>> b1=10; b2=-3; b3=5
Natijani olish uchun model xosil qilingan oynadan
tugmasi bosiladi va
Display1,
Display2 va Display3
bloklarida
x
1
, x
2
va
x
3
o’zgaruvchilarning qiymatlari mos ravishda aks etadi
(1-rasm).
1-rasm. Tizimning Simulinkdagi modeli.
MATLAB tizimining tili matematik hisoblashlarni dasturlash sohasida har qanday mavjud
yuqori darajadagi universal dasturlash tillaridan boyroqdir. U hozirgi vaqtda mavjud bo‘lgan deyarli
hamma dasturlash vositalarini amalga oshiradi, jumladan, ob'ektga-mo‘ljallangan va vizual
dasturlashni ham. Umuman olganda, MATLAB tizimidan foydalanish tajribali dasturlovchilar
uchun o‘z fikrlari va g’oyalarini amalga oshirish uchun cheksiz imkoniyatlar beradi.
Adabiyotlar
1. Дадажонов Т., Муҳитдинов М., MATLAB асослари. “Фан” нашриёти – 2008, 640 бет.
2. Steven T. Karris.Introduction to Simulink with Engineering Applications - Orchard
Publications, 2006.
3. Parlos, AG. (2001). Introduction to Simulink, In: Department of Mechanical Engineering.
Student Information Retrieval System Texas A&M University, September 13th. 2009.
View publication stats
View publication stats
Do'stlaringiz bilan baham: |