Çolpan’in köŞe yazilari (İnceleme-metiN)

“Bu gazetelerin ikisi de düzenli olarak çıkan, 
içerik olarak doyurucu ve zengin kabul edilen, siyasi çalışmalar açısından Sada-yı 
Türkistan dönemine göre biraz solcu, Sada-yı Fergana ise kısmen sağcı tarafta yer alan 
gazetelerdi. Her ikisi de maddi zorluklar nedeniyle kısa sürede yayın hayatından 
çekildiler”
(Toktamışoğlu, 2006: 265). Sada-yı Türkistan’da Münevver Kari, Miskin, 
Hıslet, Tevalla gibi şair ve yazarların şiirleriyle birlikte Semerkant’tan Vasli, Hacı Muin, 
Fergana Vadisi’nden Sufizade, Hamza, Çolpan, Lütfulla Âlimi, İbrahim Devran önemli 
isimlerin yazıları da yer almıştır (Kasımov, 2009: 59). 
“Sada-yı Türkistan, 
Türkistanlılar’ı ilgilendiren çeşitli konularla – tabii ki o dönem şartlarının izin verdiği 
ölçüde- ilgilenmiştir. Din meselelerine ise halkın heyecanını körüklemeyecek bir şekilde 
değinerek, ülkemizdeki tutuculuğu yok etmeye çalışmıştır. Sada-yı Türkistan, Rus 

---

38 
hükûmeti tarafından çok tehlikeli bir gazete olarak tanınmıştı. Bu gazetenin siyasi önderi 
olan Ubeydullah Hoca, Rusya’nın Türkistan’daki genel valisi tarafından birkaç defa 
“Türkistan dışına sürgün edilmek” ile tehdit edilmişti… Bu gazete Türkiye, Mısır, 
Hindistan ve Arabistan ülkelerindeki durum hakkında da Türkistanlılar’a bilgi 
aktarmaktaydı. 1915 yılının Mayıs ayına kadar eden Sada-yı Türkistan 67 sayı 
yayınlanmıştır” 
(Toktamışoğlu, 2006: 265). Sada-yı Fergana gazetesi ise haftada 3 kez 
çıkarılmıştır. Ancak bu gazetenin de 123 sayı sonunda yayın hayatı son bulmuştur 
(Toktamışoğlu, 2006: 266). 
“Sada-yı Fergana’nın dağılmasından sonra, Aralık 1915’te Abidcan Mahmut; 
Gulam Kadir aslı bir tercüman ile birlikte “Tirik Söz”ü çıkarmıştır. Haftada iki gün 
çıkarılan gazete fazla uzun ömürlü olmamıştır”
(Çelebi, 2010: 13). 
1915’te Aşkabad’da Türkçe, Farsça ve Rusça olarak üç dilde çıkarılan 
“Zakaspiskaya Tuzemniya Gazeta” adlı gazete, Çarlık idaresinin resmi gazetesidir. Bu 
gazete de hükümetin emirleri, kanunları, tarım gibi çeşitli konularda haberler verilmiştir 
(Toktamışoğlu, 2006: 266). 
Hüseyin İbrahim tarafından 1915’te Semerkant’ta çıkarılan “Telegram Haberleri” 
gazetesi, günlük olarak çıkarılırdı ve taş baskı tekniği kullanılarak basılıp dağıtılırdı. 
Telegram Haberleri’nin ömrü de diğer gazeteler gibi çok uzun olmamış ve 30 sayı 
çıktıktan sonra yayın hayatına son vermiştir. (Toktamışoğlu, 2006: 266). 
“1916 yılında bütün Türkistan’da sadece üç Türkçe gazetesi çıkmıştır. Taşkent’te 
“Şark” ile “Alaş”ı, Semerkand’da ise “Aginte Telegrafları” gazetelerini görmekteyiz. 
Aginte Telegrafları’nın kurucusu ve yayımcısı Seyid Rıza Alizade’dir. Bin sayı kadar 
basıldığı bilinmektedir. Yayın hayatı çok kısa olup, sadece 16 sayı çıkabilmiştir. Alaş, 
1916 yılı Kasım ayında yayın hayatına başlayıp 1917 yılının sonlarında yayını 
durdurulmuştur. Haftalık bir gazeteydi. Kurucusu Gülbay Tuğus, yayımcısı Meryem 
Tuğus Hanım idi” 
(Toktamışoğlu, 2006: 266). 
1916 yılında Rusça olarak yayımlanmasına karşın içerik açısından Türkçe olan iki 
gazete Türklerin girişimleriyle ve katkılarıyla çıkarılmıştır. Gazetelerden ilki 
“Turkestanskii Kray” yani “Türkistan Vilayeti”, ikincisi ise “Golos Turkestana” yani 
“Türkistan’ın Sesi”. “Turkestanskii Kray” (Türkistan Vilayeti) hafta da bir defa olmak 
üzere Hokand’da yayımlanmıştır. “Golos Turkestana” Andican’da çıkarılmıştır. Bu 

---

39 
gazete yi “Sada-yı Türkistan” ve “Sada-yı Fergana” gazetelerinin Rusça devamı 
niteliğinde değerlendirebiliriz (Toktamışoğlu, 2006: 266). 
1917 yılında Şubat Devrimi’nden sonra Türkistan’daki Türkçe gazetelerin 
sayısında ciddi bir artış görülmeye başlandı. Bu tarihten sonra Türkistan’da 18 tane 
Türkçe gazete yayımlanmıştır. Bu gazeteler; Taşkent’te 7, Namangan’da 2, 
Semerkand’da 2, Hokand’da 2, Semey’de 2, Han Orda’sında 1, Ural’da 1, Kızıl Çar’da 1 
olmak üzere çıkarılmıştır. Taşkent’te ise “Necat”, “Turan”, “Uluğ Türkistan”, “Şurayı 
İslam”, “Kengeş”, “Birlik Tuvi” ve “Türkili” gibi gazeteler çıkarılmıştır. (Toktamışoğlu, 
2006: 267). Bu gazetelerin yanı sıra 1917 yılında Fıtrat tarafından “Hürriyet” ve B. Saliev 
ile A. Zahiri tarafından “El Bayrağı” gazeteleri de çıkarılmıştır (Kasımov, 2009: 60).