Collegium humanum varshava menejment universiteti andijon filiali psixologiya

texnikaviy 
qobiliyatlari
 
M.G. Davletshin tomonidan 
o‗rganilgan. Texnikaviy qobiliyatlar tarkibida muallif tomonidan tayanch va 
etakchi xossalar, shuningdek, yordamchi sifatlar ko‗rsatilgan. Texnikaviy 
qobiliyatlarning tayanch xossasi bo‗lib texnikaviy kuzatuvchanlik hisoblanadi 
(inson idrokining mashina, asosiy bo‗g‗inlar va tuzilmalarning tuzilish tamoyiliga, 
ularning o‗zaro ta‘siriga yo‗nalganligi). Etakchi xossalar bo‗lib texnikaviy tafakkur 
va texnikaviy xayol hisoblanadi (texnikani tushunish, amaliy zakovat, texnikaviy 
moslamani tahlil qilish, qismlardan yaxlitlikni yasash qobiliyati, fazoviy 

---

238 
tasavvurlarning jonliligi va aniqligi, shakllar va masofalarni yodda olib qolish, 
konstruktiv fantaziya). YOrdamchi xossa qo‗l epchilligi hisoblanadi. 
Lingvistik 
qobiliyatlarni A.X. YUgay o‗rgangan. Lingvistik qobiliyatlar 
tarkibida u fonematik eshitish qobiliyati (tilning sezgirligi), lingvistik tafakkur va 
verbal xotirani ajratdi. 
Qobiliyatlarning mavjud emasligi odamning u yoki bu faoliyatni bajarishga 
yaroqsizligini bildirmaydi, chunki ega bo‗lmagan qobiliyatlarning o‗rnini to‗ldirish 
psixologik mexanizmi mavjud. Ko‗p hollarda faoliyat bilan faqat qobiliyatlilar 
emas, balki ularga ega bo‗lmaganlarning ham shug‗ullanishiga to‗g‗ri keladi. Agar 
odam bu faoliyat bilan shug‗ullanishni davom ettirishga majbur bo‗lsa, u ongli 
ravishda yoki anglanmagan holda, o‗z shaxsining kuchli sifatlariga tayanib, 
qobiliyatlar etishmovchiligini to‗ldirishga harakat qiladi. E.P. Ilinning fikriga 
ko‗ra, bu to‗ldirish egallanadigan bilim va ko‗nikmalar, yoki faoliyatning 
individual-tipik uslubini shakllantirish orqali, yoki boshqa, rivojlanishi yuksakroq 
bo‗lgan qobiliyat orqali amalga oshirilishi mumkin. Etishmagan qobiliyat juda 
keng muayyan insondagi yuksak rivojlangan qobiliyatlar bilan to‗ldirilishi 
mumkin. Aynan, shu xususiyat insonning turli sohalarda samarali faoliyat 
yuritishiga imkoniyat yaratadi. 
Qobiliyatlarda bir qancha darajalarni ajratish mumkin: layoqat, mohirlik, 
iste‘dod, geniallik. 
Qobiliyat 
deb, insonni u yoki bu faoliyatning samarali bajarilish imkoniyati 
bilan ta‘minlovchi layoqatlarning o‗ziga xos uyg‗unligiga aytiladi. Ushbu ta‘rifda 
qobiliyatga bog‗liq ravishda faoliyatning samarali bajarilishi emas, balki, faqat 
shunday bajarilishi mumkin bo‗lgan imkoniyatga e‘tibor qaratish lozim. Faoliyatni 
samarali tarzda amalga oshirish uchun muvofiq keladigan qobiliyatlar 
uyg‗unligining mavjudligi emas, balki, zarur bilim va ko‗nikmalarning 
egallanganligi ham muhimdir. Qobiliyat faqat u yoki bu faoliyatda muvaffaqiyatga 
erishish imkoniyatini belgilaydi, bu imkoniyatning joriy qilinishi esa muayyan 
qobiliyatlarning rivojlanish darajasi va qanday bilim va ko‗nikmalarning 
egallanganligi bilan belgilanadi. 
Qobiliyatli insonlarning individual farqlari qiziqishlarning yo‗nalganligi bilan 
belgilanadi. Xuddi shunday, ayrimlar matematikaga, boshqalar tarixga, uchinchilar 
esa jamoatchilik ishiga qiziqadilar. 
Inson qobiliyatlarini xarakterlaganda ko‗pincha, ular taraqqiyotining 
mohirlik
deb ataluvchi, ya‘ni, ma‘lum faoliyatda mukammallikka erishish darajasi alohida 
ko‗rsatiladi. Insonning mohirligi haqida so‗z yuritilganda, avvalambor, uning 
ishlab chiqaruvchi faoliyat bilan muvaffaqiyatli shug‗ullanish qobiliyati nazarda 
tutiladi. Lekin bu, mohirlik orttirilgan malaka va ko‗nikmalarning yig‗indisi, 
degani emas. Mohirlik yuzaga keladigan muammolarni ijodiy hal qilishga 

---

239