Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

Плазматик ҳужайралар ѐки плазмоцитлар 
(plasmocyti) 
Плазмоцитлар сут эмизувчиларда ва, хусусан, одамда кўп учровчи 
ҳужайра туридир. У муртакларда, талоқ, лимфа тугуни, жигар, ичакнинг 
шиллиқ қаватида ва бошқа аъзоларда учрайди. Плазматик ҳужайралар овал 

---

191 
ѐки юмалоқ шаклга эга бўлиб, ядроси эксцентрик жойлашади. Ҳужайра 
цитоплазмаси тўқ базофил бўялади. 
Электрон микроскопда плазмоцит цитоплазмасида жуда яхши 
ривожланган донадор эндоплазматик тўр, Голжи комплекси ва эркин 
рибосомаларни кўриш мумкин. Голжи комплекси атрофида лизосомалар ҳам 
учрайди. Плазмоцитларнинг асосий вазифаси иммуноглобулинлар ѐки 
антителолар ишлаб чиқаришдир. Ҳозирги вақтда иммуноглобулинларнинг 
асосан 5 синфи (А,G,М,D,Е) плазматик ҳужайрада ҳосил бўлиши 
тасдиқланган. Бу моддалар донадор эндоплазматик тўрда вужудга келиб, 
бошқа аъзо ҳужайраларидаги сингари секретор конвеерга тушиб, ҳужайрадан 
ташқарига чиқарилади. Секретор модданинг ташқарига чиқиши плазмоцитоз 
(цитоплазма бўлакчаларининг ажралиши) йўли билан юзага чиқиши мумкин. 
Ҳозирги даврда плазматик ҳужайраларнинг Б- лимфоцитлардан ҳосил 
бўлиши аниқланган. Қоннинг ўзак ҳужайраларидан қушларда Фабриций 
халтачаси, сут эмизувчиларда эса қизил суяк кўмигида Б-лимфоцитлар ҳосил 
бўлади. Б-лимфоцитлар эса антителолар ишлаб чиқарувчи плазматик 
ҳужайраларга айланиши мумкин. 
Плазматик 
ҳужайраларнинг 
бир 
неча 
турлари 
фарқланади: 
плазмобластлар, проплазмоцитлар ва етук плазматик ҳужайралар. 
Плазмобласт ҳужайрасида РНК тўпланади ва бу ҳужайра интенсив оқсил 
синтез қилади. Антителоларнинг ҳосил бўлиши плазмобластларнинг етилган 
плазматик ҳужайрага айланиши билан боғлиқ. Бунда бир неча кетма-кет 
ҳужайра бўлиниб, бир плазмобластдан ўнлаб етилган плазматик ҳужайралар 
ҳосил бўлади. Иммунологик актив клон антиген киритилгандан 1-2 кундан 
сўнг плазмобластларнинг бўлинишидан ҳосил бўлади. Плазмобластлар тез 
бўлинувчи ҳужайралардир. Улар проплазмоцитлар босқичига ўтиб, кўп 
миқдорда иммуноглобулин ҳосил қилади. Шу билан уларда кўпайиш 
қобилияти сақланиб қолади. Сўнгра проплазмоцитлар етилган, кўпайиш 
қобилиятини йўқотган ҳужайраларга айланади. Ҳужайра бўлинишидан 

---

192 
бошлаб, яъни клон ҳосил бўлишидан то етилган плазматик ҳужайралар ҳосил 
бўлгунча 3 сутка ўтади. Антитело ҳосил бўлишининг тўхташи антитело 
ҳосил қилувчи ҳужайралар популяциясинингсўниши билан боғлиқ. Антиген 
тўқимага тушганда унда плазматик қаторнинг ҳамма ҳужайралари, кўпроқ 
етилган плазматик ҳужайралар бўлади. Лекин иммунологик реакция 
бошланишида аввал антитело ҳосил қилувчи плазмобластлар, ундан сўнг 
етилган ҳужайралар кўпаяди. Иммунологик реакцияга тайѐрлик бошланғич 
ҳужайрага боғлиқ бўлиб, етилган ҳужайраларга боғлиқ эмас. Бир плазматик 
ҳужайра фақат бир иммунологик специфик антитело ҳосил қилади (расм 5.5).