Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

ЛИМФА ТУГУНЛАРИ 
Лимфа тугунлари периферик қон яратувчи ва иммун-ҳимоя 
аъзоларидан биридир. Гарчанд алоҳида олинган ҳар бир тугун унчалик катта 
бўлмасада, лекин уларнинг сон жиҳатдан кўплиги қон яратилиши ва 
иммунитет жараѐнларида юқори ўринлардан бирини эгаллашини билдиради. 
Уларнинг умумий оғирлиги тахминан 1,5–2 кг гача етиши мумкин. Лимфа 
тугунлари лимфа томирлари бўйлаб жойлашиб қуйидаги вазифаларни 
бажаради:
1. Лимфа тугунларида Т-ва Б-лимфоцитларнинг кўпайиши ва уларнинг 
антигенга мос равишда ихтисосланиши кузатилади. Т- ва Б-
лимфоцитларнинг ўзаро ҳамда микромуҳит ҳужайралари билан мулоқотда 

---

549 
бўлиши маълум антигенларга қарши специфик антитаналар ишлаб 
чиқаришга олиб келади. 
2. Тугунлар оқиб ўтаѐтган тўқима суюқлигини ѐки лимфани барча ѐт 
антигенлардан тозалайди. Тугуннинг бу вазифасига ўзига хос биологиц 
филтр сифатида қараш мумкин. 
3. Тугунлар тўқима суюқлиги учун ўзига хос йиғувчи аъзо ѐки депо 
бўлиб ҳисобланади. Шунингдек, лимфа тугунларида қон орқали келган 
моноцитларнинг макрофагларга ва интердигитловчи ҳужайраларга айланиши 
рўй беради. 
Тараққиёти.
Лимфа тугунлари яхшигина ривожланган лимфа 
томирлари йўлларида пайдо бўла бошлайди. Дастлабки лимфа тугунлари 
ҳомила тараққиѐтининг учинчи ойида пайдо бўлади. Лимфа тугунларини 
уларнинг шаклланиш хусусиятига кўра 2 группага бўлиш мумкин: 1) 
биринчи группа лимфа қопчалари асосида тараққий қилади: 2) иккинчи 
группа периферик лимфа томирлари чигаллари ўрнида ривожланади. Ҳар 
иккала ҳолатда ҳам лимфа тугунларининг тараққиѐти бир хилда кўпаювчи 
мезенхима ҳужайралари тўпламларидан бошланади. Лимфа томирлари 
бўлажак лимфа тугунининг негизини ташкил этади. Тугун куртагининг 
атрофида жойлашган мезенхима ҳужайраларидан тугунни ўраб турувчи 
капсула ва унинг ичкарига кирувчи тўсинлари ҳосил бўлади. Куртакнинг 
чеккаларида мезенхима ҳужайралари бирлашиб қирғоқ синусини ҳосил 
қилади. Қирғоқ синусидан ичкарига қараб йўналган ва ўзаро бирлашувчи 
оралиқ синуслар ҳосил бўлади. Шу вақтнинг ўзида тугун куртагининг 
мезенхима ҳужайралари ретикуляр ҳужайраларга айланади. 

---

550 
Расм 13.4. Лимфа тугуни. 
(Умумий 
кўриниши)
Гематоксилин – эозин билан 
бўялган 
1 - капсула; 2 - трабекула; 3 – 
пўстлоқ модда: 3.1 –тугунчалар 
ташқариси , 3.1.1 – лимфатик 
тугунчалар (фолликулалар), 3.2 
– тугунчалар ичкариси; 4 – мағиз 
моддаси: 4.1 – мағиз тасмалар; 5 
– тугун дарвозаси: 5.1 – қон 
томирлар; 6 – олиб келувчи 
лимфа томирлари; 7 - лимфа 
синуслари: 7.1 – маргинал 
(капсула ости) синус, 7.2 – 
пўстлоқ оралиқ синус, 7.3 – 
мағиз оралиқ синус, 7.4 – 
дарвоза синуси; 8 – олиб кетувчи 
лимфа томири.
Ретикуляр ҳужайралар ретикулин толалар билан биргаликда бўлғуси лимфа 
тугунининг тўрсимон тузилишига эга бўлган асосини ѐки стромасини ташкил 
этади. Тўрсимон строманинг бўшлиқлари тўртинчи ойдан лимфоцитлар 
билан тўла бошлайди. Б-лимфоцитлар дастлаб тугуннинг марказида (бўлғуси 
мағиз моддасида), сўнгра эса чекка қисмида (бўлғуси пўстлоқ моддасида) 
пайдо бўлади. Т- лимфоцитлар эса пўстлоқ ва мағиз моддалар орасидаги 
чегара паракортикал зонада жойлашади. Бу даврга келиб тугун куртагида 
микромуҳит яратувчи макрофаглар, интердигитловчи ва дендритли 

---

551 
ҳужайралар ҳам ҳосил бўлади. Эмбрион тараққиѐтининг олтинчи ойига 
келиб лимфа тугунлари қон яратувчи ва иммун-ҳимоя аъзолари сифатида 
шаклланади.