Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
Расм 12.4. Лимфа капилляри. А-препаратда кўриниши. Б-схема.
 
Лимфа томирлари кичик, ўрта ва йирик томирларга бўлинади. Лимфа 
томирлари тузилиши бўйча веналарга ўхшайди. Уларнинг ўхшашлиги лимфа 
томирида ва венада қон оқиш шароитлари бир хил бўлиши билан боғлиқдир. 
Лимфа томирлари ҳам веналар каби мушакли ва мушаксиз бўлиши мумкин. 
Майда лимфа томирлари (30–40 мкм) асосан аъзолар ичидаги томирлар 
бўлиб, уларда мушак элементлари бўлмайди, девори эндотелийдан ва 
бириктирувчи тўқимадан иборат пардадан иборат. Ўрта ва йирик лимфа 
томирлари (0,2 мкм дан катта) деворида уч қават фарқ қилинади. Ички 
қаватида эндотелий ҳамда эластик ва коллаген толаларидан иборат 
эндотелий ости қавати, ҳамда унчалик яхши ривожланмаганички эластик 
мембрана фарқланади. Ички қават клапанлар ҳосил қилади. Ўрта қават 
айлана ва қийшиқ йўналган силлиқ мушак ҳужайралари, шунингдек, 
коллаген ва эластик толалардан тузилган. Тананинг пастки қисмида 
жойлашган лимфа томирларида бу қават яхши тараққий этган бўлади. Ташқи 
қават энг қалин қават бўлиб, бириктирувчи тўқимадан тузилган, унда 
узунасига йўналган силлиқ мушак ҳужайраларининг тутамлари учрайди. 

---

519 
Ташқи қават ички ва ўрта қаватлар қалинлиги йиғиндисидан ҳам бир неча 
марта каттадир. 
 
Томирларнинг ѐшга қараб ўзгариши. 
Ҳаѐт давомида қон 
томирларнинг тузилиши тўхтовсиз ўзгариб боради. Қон томирлар турли 
функционал ҳолатлар таъсирида, тахминан 30 ѐшларгача тараққий этиб 
боради. Сўнгра қон томирларнинг атрофида бириктирувчи тўқима ўсиб, қон 
томир деворининг зичлашишига олиб келади. Эластик типдаги артерияларда 
бу жараѐн бошқа томирларга нисбатан аниқ кўзга ташланади. 
Артерияларнинг ўрта ва ички қаватларининг асосий моддасида 
сульфатланган гликозамингликанлар ва толалар бўлади. 60–70 ѐшдан сўнг 
артериялар ички қаватининг айрим жойларида коллаген толалар 
йўғонлашади. Бу эса артерия деворининг қалинлашишига олиб келади. 
Кичик ва ўрта артерияларда бу жараѐн суст кечади. Ёш улғайиб бориши 
билан ички эластик мембрана юпқалашади. Ўрта қаватдаги мушак 
ҳужайралари атрофияга учрайди, коллаген толалар кўпаяди, эластик толалар 
эса парчаланиб, айрим фрагментларга ажралади. Шу билан бирга ички 
пардаларда оҳакланиш юз беради, ѐш улғайиши билан бу жараѐн кучайиб 
боради. 60–70 ѐшдан ошганда ташқи пардада бўйлама йўналган силлиқ 
мушак ҳужайралари пайдо бўлади. Веналарда ҳам ѐш улғайиши билан худди 
шундай жараѐнлар вужудга келади. Томирлар томирчалари 50–60 ѐшда 
анчагина торайсада, 65–70 ѐшдан сўнг уларнинг ички бўшлиғи кенгаяди.