Цитология эмбриология проф. Қ. Р. Тўхтаев таҳрири остида

 
Тараққиѐти.
Нерв системаси нерв найи ва ганглиоз пластинкадан 
тараққий этади. Нерв найининг краниал қисмидан бош мия ва сезги 
аъзолари, тана қисмидан ва ганглиоз пластинкадан эса орқа мия, орқа мия 
ва вегетатив нерв тугунлари ҳамда организмнинг хромаффин тўқимаси 
ривожланади.
Тараққиѐтнинг илк даврларида нерв найининг девори фақат бир 
қават призматик ҳужайралардан ташкил топган. Бу ҳужайраларнинг тез 
кўпайиши натижасида нерв найининг девори, айниқса унинг ѐн 
томонлари йўғонлашади, бўшлиғи эса тораяди, дорсал ва вентрал 
қисмлари ҳажми эса ошмайди, ўзининг эпендимал хусусиятини сақлаб 
қолади. Нерв найининг йўғонлашган ѐн деворлари бўйлама эгат орқали 
дорсал ѐки қанот ва вентрал ѐки асосий пластинкаларга бўлинади. Бу 
вақтда нерв найи деворида асосан 3 та қаватни тафовут қилиш мумкин 
бўлади: канал деворини қопловчи вентрикуляр ѐки эпендима қавати, 
ѐпқич ѐки мантия қавати, маргинал зона ѐки қирғоқ вуали. Ёпқич 
қаватидан кейинчалик марказий нерв системасининг кулранг моддаси, 
қирғоқ вуалидан эса оқ моддаси ривожланади. Олдинги устунларнинг 
нейробластларидан орқа мия олдинги шохларининг ҳаракатлантирувчи 
нейронлари дифференциал лашади. Уларнинг аксонлари орқа миядан 
чиқади ва унинг олдинги илдизларини ҳосил қилади. Орқа устунлар ва 

---

331 
оралиқ зонада оралиқ (ассоциатив) нейронларнинг турли ядролари 
ривожланади. Уларнинг аксонлари орқа миянинг оқ моддасига ўтади ва 
турли ўтказувчи йўлларнинг таркибига қўшилади. Орқа миянинг орқа 
шохларига орқа мия тугунлари сезувчи нейронларининг нейритлари орқа 
илдизчалар шаклида киради. 
Нерв найи бош (краниал) ва дум (каудал) тешикларга эга. Эмбрион 
тараққиѐтининг тўртинчи ҳафтасининг охирига бориб, олдин каудал ней-
ропоралар, сўнг аста-секин нерв найининг бош томонидаги тешик - 
краниал нейропора бекилиб кетади. Нерв найининг бош томонида 
қопсимон кенгайма мавжуд бўлиб, бу тузилма бирламчи мия куртаги 
ҳисобланади. Нерв найининг шу қисмида учта бирламчи мия пуфаклари: