Чума плотоядных (болезнь Карре)

2.1 Klinikalıq kórinis


Birinshi forma, Klassik dep atalatuǵın zat házirgi kúnde kemrek hám kemrek ushraydı hám belgiler bar ekenligi menen xarakterlenedi. obadiń klinikalıq kesellikti anıqlawı onıń klassik kórinetuǵın bolıwı hám keselliktiń juqpalı tábiyaatı tuwrısında maǵlıwmatlar bar ekenligi menen júdá isenimli.
Íytler obasiniń belgileri júdá túrme-túr bolıp, kóp tárepten virustıń virulentligi, ekilemshi baylanıslı infektsiyalar, birgelikte terapevtikalıq kesellikler hám denediń immunitet sistemasınıń jaǵdayına baylanıslı. Eń xarakterli belgiler joqarı nápes jolları, kózler hám geyde awqat as sińiriw qılıw traktınıń silekey perdeleriniń Kataral isiwi, asabiy kórsetisler hám teri ekzantemasi menen kórinetuǵın boladı.
Keselliktiń tek birewi menen shekleniwi múmkin bolǵan klinikalıq kórinisiniń túrli-tumanlıǵı processtiń lokalizatsiyasiga qaray Kataral, ókpe, ishek, nerv hám teri formaların ajıratıwǵa múmkinshilik beredi. Kóbinese, delimitatsiya júdá salıstırmalı bolǵan obadiń bul formaları shártli áhmiyetke iye hám kesellik tek joqarı nápes jolları yamasa ókpe, Oraylıq nerv sisteması, awqat as sińiriw qılıw traktı, teriniń zaqım aliwi menen kórinetuǵın boladı. Bir waqtıniń ózinde bir neshe dene sistemalarına zálel etkazadigan kesellik jaǵdayları kóbirek ushraydı hám bir formanıń klinikalıq belgileri ústinlik etedi. Kóbinese Kataral hám nerv formaları sap formada ushraydı, biraq teri obadiń xarakterli hám májburiy belgii dep esaplanbaydı hám ádetde olardan birine qosıladı.
Tábiy infektsiya menen ıytlarda obadiń inkubatsiya dáwiri 2 den 22 kunge shekem. Keselliktiń birinshi belgisi ádetdegi minez-qulqlardıń ózgeriwi. Íyt kúshin, shaqqanlıǵın joǵatadı, letargik halǵa keledi, jeke ózi orınlarda jasıradı, shashları burıwadı, ıshteyi pasayadi yamasa ulıwma joq, burni ıssı hám qurǵaqlay. Dene temperaturasınıń 40°C hám odan joqarı dárejege eliriwi gúzetiledi. voyaga etken ıytlarda keselliktiń aste hám ótkir bolmaǵan rawajlanıwı menen oba geyde dene temperaturası kóterilmasdan dawam etiwi múmkin. Bunday haywanlar virus tasıwshısı bolıwı múmkin hám oba tarqalıwınıń dáregi bolıp xızmet etedi.
Íytler xo'rsinishni hám hapşırmayı baslaydılar, murınnan aǵıl-tegil, daslep shilimshiq, júdá tez irińli bolıp, olar jaqın átirap daǵı barlıq zatlardı patas etetuǵın sır. Murındıń Kataral isiwi kúshli qichishishni keltirip shıǵaradı, bul olardıń murınların pánjeleri menen jaǵıwına alıp keledi. Kóp muǵdarda irińli sekretsiya murın tesikleriniń qurıtılǵan qabıǵın qoplaydi, nátiyjede dem alıw qıyınlasadı. Pánjelerdiń ishki maydanı daǵı jún da irińli ekssudat menen oralǵan. Iriń geyde joqarı labda quriydi hám bóleklenedi; ol murın hám joqarı erin terisini zanglaydi.
Rinit menen bir waqıtta kúshli kon'yunktivit rawajlanadı. Giperemik kon'yunktiva menen isikgen kóz qabaqları astından oqib shıǵıs sekretsiya aldın jaslarınan ibarat bolıp, keyinirek shilimshiq, keyininen iriń aralastırıladı. Bul iriń kóbinese fotofobi bolǵan haywandıń yarım jabıq kózlerin jabıwtiradi. Keyinirek, kózlerde shaq perdediń yarali bólekleniwi rawajlanıwı múmkin. Geyde olar emlenedi yamasa tez rawajlanadı, bul bolsa ìrísídiń joǵalıp ketiwi menen shaq perdediń tesiliwine alıp keledi hám kóbinese panftalmit nátiyjesinde oqıwshınıń hádden tıs kóbeyiwi hám kóz almasınıń átirapiyasi menen salmaqli iritlarga alıp keledi. Kornea lezyonlari diffuz ılaylılar formasında bolıwı múmkin, olar turaqlı bolıp, geyde hesh qanday izsiz joq bolıp ketedi, lekin kóbinese tazalanadı. Kóz silekey perdeleriniń Kataral isiwine tereń nápes jollarıniń Katarı da qosılıwı múmkin. Bunday halda rawajlanıp atırǵan bronxit daslep qurǵaqlay qısqa jótel menen kórinetuǵın boladı, keyinirek ol uzaq hám ızǵar boladı, keyininen konvulsiv hújimler formasında, kóbinese qusıw menen birge keledi. Auskultatsiya waqtında vesikulyar dem alıw, traxeya yamasa bronxda qurǵaqlay yamasa hól qırıldaw anıqlanadı. Keyinirek bronxialit hám Kataral pnevmoniya rawajlanıwı múmkin. Usınıń menen birge, ıytlarda dem alıw qıyınlasadı hám dem alıw háreketleri sanı minutada 80 yamasa odan kóbirekqa etedi. Bul dáwirde perkussiya timpanik dawıslı topır jaylar hám jaylardı anıqlaydı, bronxlardagi dem alıw shawqımları joǵalıp ketiwi múmkin, jótel zaiflashadi.
Júdá kemnen-kem jaǵdaylarda ıytlarda nerv sistemasınıń zaqım aliwi júz bolmaydı. Kóbinese nerv klinika si kemrek yamasa kóbirek dárejede bar. Birinshiden, ulıwma zulm baslanadı, qáweter payda boladı, bir neshe saat dawam etetuǵın hújimler menen tınıshsızlanıwlanadı. Keyin bul belgiler individual yamasa bulshıq et gruppalarınıń kramplariga hám aqır-aqıbetde pútkil denege ótiwi múmkin. Usınıń menen birge, tisler hám awızda kóbik payda bolıwı, uzaq waqıt dawamında yamasa waqıtı -waqıtı menen denediń bólek bólimleriniń shayqalıwı (tik) hám pútkil denediń titirewi, geyde bolsa ólimge alıp keletuǵın koma menen tawısıwı múmkin bolǵan epilepsiyaga uqsas tutılıwlar gúzetiledi. Asabiy qo'zg'aluvchanlikdiń kusheytiwi nátiyjesinde haywanlar hátte ápiwayı eskertiwlerge (tasırlatıw, qońıraw hám basqalar ) konvulsiyalar menen juwap berediler. Rawajlanıp atırǵan bul dáslepki ózgerisler denediń ayırım bólimlerine (júz láńi) tásir etetuǵın láńga hám obadiń nerv formasında - muwapıqlastırılgan háreketlerdiń joǵalıp ketiwi, anus hám sidik pufagi sfinkteridiń láńiga alıp keliwi múmkin.
As qazan -ishek traktınan, ıshteydiń tómenlewi yamasa onıń tolıq joǵalıp ketiwinen tısqarı, ashıw qospası menen silekey qusıw, ish qatıwı belgilengenler etiledi, bul demde shilimshiq hám qan qospası menen júdá suyıq hám hidli iplas menen diareya menen almastırıladı. Bul belgiler as qazan hám ishek silekey qabatınıń Kataral zaqım aliwinen dárek beredi. Sonı atap ótiw kerek, keselliktiń ishek forması kem ushraydı.
Pustular ekzantema ıytlardıń terisida gúzetiledi. Kóbinese, bul sannıń ishki yamasa sırtqı bóleginiń tuksiz maydanında, qarın diywali, aurikulalar hám esaptan tısqarı jol menende - pútkil denede payda boladı. Birinshiden, ol mayda qızıl daqlar formasında kórinedi, olardıń ornında mayda túyinler payda boladı, keyinirek mayda noqat úlkenligidegi irińli kóbikchalarga aylanadı. Bul kóbiksheler jarılıp, payda bolǵan yig'layotgan jaylar qoraqo'tir menen oraladı yamasa qabıqlarǵa quriydi. Qoraqo'tirlar hám qabıqlar túsip, jańa epiteliya menen oralǵan jaylardı qaldıradi. Kemrek tez-tez, ekzantema awız silekey qabatında da ushraydı, bul bolsa Malign ülseratif processni hám denediń keyingi sepsisini keltirip shıǵarıwı múmkin.
Júrek iskerligine kelsek, ekinshisi formaǵa emes, bálki keselliktiń salmaǵına baylanıslı. Júrek iskerliginiń aynıwı tez, aritmik júrek urıwı hám ipga uqsas hálsiz puls menen xarakterlenedi.
Keselliktiń keshiwi onıń salmaǵına baylanıslı.
Hádden tıs ótkir (shaqmaq tezliginde hám) formada dene temperaturasınıń 41°C hám odan joqarı dárejege eliriwi, ótkir tushkunlik, ıshteydiń etiwmasligi, geyde ótkir rinit hám kon'yunktivit gúzetiledi. Bul formada klinikalıq belgiler rawajlanıw ushın waqıt tapolmaydi. 2-3-kúni dene temperaturası subnormalga keskin pasayadi hám haywan komada o'ladi.
obadiń ótkir dáwirinde xarakterli klinikalıq belgiler xarakterli bolıp tabıladı; olar, ásirese, kushıkchalarda bilinedi. Kóplegen haywanlarda dene temperaturası 1-3°C ga kóteriledi hám 2-3 kún dawam etedi. Joqarı nápes jollarıniń silekey perdelerinde, geyde as qazan -ishek traktı, Oraylıq nerv sisteması hám basqa sistemalarda Kataral isiw bar.
Subakut forması uzaǵıraq, klinikalıq belgiler zaifroq hám kemrek anıq. Bul forma 3-5 kún dawamında dene temperaturasınıń ortasha eliriwi menen birge keledi, sonnan keyin ol pasayadi, biraq fiziologikalıq normadan 0, 5-1, 0S ga asadı hám shama menen 39, 5-40°s aralıǵinda boladı.
obadiń asabiy formasındaǵı salmaqli jaǵdaylar bir neshe hápte hám kóbinese bir neshe ay dawam etedi. Qayta qayta tiklew geyde tolıq boladı hám ıyt yamasa nerv oraylarında turaqlı láń belgilerin yamasa davolab bolmaytuǵın degenerativ ózgerislerdi saqlaydı. Uzaq waqıt dawamında (1-2 jıl ) esitiw, kóriw yamasa iyis sezimi joǵaladı, bul bolsa haywandı jaramsız halǵa keltiredi.
Dem alıw (ókpe) formasındaǵı ıytlarda ókpede sozılmalı processler uzaq waqıt saqlanıp qaladı, bul kushıklardıń rawajlanıwına tásir etedi. Kushıkchalar ádetde júdá kóp salmaq joytıwadı hám keselliktiń salmaqli óliminde aqırǵı kún hushsız jaǵdayda boladı. Ólimdiń sebebi miydiń láńi, ókpe isiki, septitsemiya, piema yamasa denediń ulıwma tükenmesi bolıwı múmkin. Íytlerda konvulsiyalar, pnevmoniya, gemorragik diareya payda bolıwı, tap dene temperaturasınıń uzaq waqıt eliriwi sıyaqlı, qolaysız belgi bolıp xızmet etedi. Bul faktorlar keselliktiń saldamlılıǵın kórsetedi. Bunday jaǵdaylarda dene temperaturasınıń keskin tómenlewi ádetde ólim belgisi bolıp xızmet etedi.
Asabiy belgilersiz júzege keletuǵın júdá kiyim-kenshek oba jaǵdayları bir hápte ishinde tikleniwi múmkin. Kataral forma obadiń basqa kórinislarisiz eń qolay tárzde dawam etedi.
Jaqında óz-ózin bagıwǵa ótken emiw kushıkları hám jas kushıklarda oba salmaqli. Keselliktiń jáne de salmaqli procesi ele rawajlanbaǵan nerv sisteması, tártipke soluvchi fiziologikalıq mexanizmlerdiń hálsiz iskerligi menen baylanıslı. Kesel kushıkcha qanshellilik jas bolsa, sırtqı ortalıq menen buzılǵan teń salmaqlılıqtı qayta tiklew sonshalıq qıyın boladı, immunitet sonshalıq hálsiz rawajlanadı, keselliktiń tiykarǵı belgileri sonshalıq kem kórinetuǵın boladı hám ólim dárejesi asadı. Emiw kushıklarında oba ótkir, derlik shaqmaq tezliginde dawam etedi, haywanlar infektsiyadan 2-3 kún ótkennen, tómen temperatura hám kúshli zulm hádiyselerinde nobud boladı. Geyde úsh háptelik kushıkchalar 5-6 kún ishinde xarakterli oba klinika sida hám 40, 1-40, 4 ºS temperaturada óliwedi. Kóbinese kesellik sezilmasdan, kishi lakrimatsiya hám tómen temperatura formasında dawam etedi; kushıkchalar etarlicha kúshli immunitetke iye bolmaydılar hám ádetde tómen temperatura hám asabiy hádiyselerde óliwedi.
1-1, 5 aylıq jas kushıklarda kesellik anıq temperatura reakciyasız ótkir intoksikatsiya retinde dawam etedi hám 100% ólimdi beredi. Bul kushıkchalar ushın belgilerdiń birdeyligi ádetiy hol bolıp tabıladı: pútkil organizm tárepinen keń tarqalǵan júzimsik hádiyseler, temperatura hám tiri vazndiń tómenlewi ústinlik etedi, bul olardıń Oraylıq hám periferik nerv sistemalarınıń hálsiz rawajlanıwı sebepli tómen reaktivligi menen anıqlama bernedi. Keselliktiń jaqsı keshiwi júdá kem ushraydı.
1, 5-2 aylıq kushıkchalarda oba ótkir, tómen temperatura hám júrek etiwmovchiligi menen keshedi hám infektsiyadan 5-7 kún ótkennen ólim menen tawsıladı. Sonıń menen birge, as qazan -ishek traktınan hádiyseler, tez-tez siyish, iplas daslep qurǵaqlay, qattı qara, keyin suyıq, hidli.