Чума плотоядных (болезнь Карре)

Juwmaq
Juwmaq etip bildirer ekenmen Íytler obasiniń aldın alıwdıń haqıyqıy hám eń nátiyjeli usılı bul hár túrlı túrdegi vakcinalardı qóllaw arqalı emlew bolıp tabıladı. Bul kesellik jańalıq ashılǵan kúnden baslap 100 jıl ishinde hár qıylı biologiyalıq sistemalardan paydalanǵan halda kóplegen vakcinalar jaratıldı. 1924 jılda Puntoni tárepinen islep shıǵılǵan birinshi vakcinalardan biri miyadan toqıma inaktivatsiyasi edi; ol qáliplesiwiniń keyingi basqıshlarında hálsiz immunitetti jarattı. Keyinirek 1939 jılda Grin aq Afrika paromlarida gúmis-qara túlkinen ajıratılǵan oba virusınıń viruslı shtammini passivatsiya qılıw nátiyjesinde alınǵan toqıma vakcinasın usınıs etdi; 53-64 bólekten keyin, virus túlkiler ushın virulentlikni joǵatdı. vakcinanıń dúnyanıń kóplegen mámleketlerinde keń qollanılıwı onıń qaldıq virulentligi joqarı ekenligin hám nátiyjede odan basqa paydalanilmaganligini kórsetdi. Qoyanlar hám aq tıshqanlardıń miyasiga maslastırılǵan oba virusınan tayarlanǵan janlı toqıma vakcinaları da ıytlar obasiniń aldın alıw ushın jaramsız bolıp shıqtı.
Obaǵa qarsı vakcinalardı islep shıǵıwdıń jańa basqıshı virustıń tawıq embrionlerine iykemlesiwin úyreniw edi. Izbe-iz ótiw nátiyjesinde virus bayqaǵısh haywanlar ushın viruslı qásiyetlerin joǵatdı, biraq immunogen aktivlikke iye boldı.
obaniń aldın alıwda hár qıylı kletka mádeniyatı úlken rol oynadı, olarda virus izolatlaridiń ótiwi sebepli susaytirilgan shtammlar alındı, keyinirek olardan janlı vakcinalar tayarlandi. Sonday etip, tawıq embrionlerinde hám 5 kletka mádeniyatında 123 virustan keyin, ondesteport vakcinası shtammi alındı, ol házirde jırtqısh obaga qarsı vakcinalardı óndiriste keń qollanıladı.
Mámleketimizde 1970 jılǵa shekem jırtqısh obadiń aldın alıw ushın tawıq embrionlerinde susaytirilgan Sh-2 shtammidan embrion vakcinası hám ol shtammidan materiallıq vakcina isletilingen.
1970 jıl basında 668-KF shtammidan (G. A. Safonov hám basqalar ) jırtqısh obaga qarsı materiallıq emlew usınıs etildi. 1974 jılda vakchum vakcinası jaratıldı, ol terili haywanlar hám ıytlar obasiniń aldın alıw ushın tabıslı isletilingen (M. P. Chumakov hám basqalar ). 1976 -1977 jıllarda ol shtammidan ilgeri islep shıǵarılǵan vakcinanı islep shıǵarıw texnologiyası rawajlanıwlashtirilib, kushıkcha búyrek kletkaları mádeniyatın bódene embrion kletkaları mádeniyatı menen almastırdı (v. M. Dorofeev hám basqalar ). Maslastırılǵan shtamm EPM dep atalǵan. Házirgi waqıtta mámlekette 17 mono hám assotsiatsiyalangan ıyt vakcinaları dizimge alınǵan bolıp, olar quramında jırtqısh oba virusınıń bir yamasa basqa túrin óz ishine aladı. obadiń aldın alıw ushın dúnyaǵa ataqlı Ondesteport, Ronborn shtammlaridan shet el vakcinalardıń analoglari bolǵan EPM hám vakchum shtammlariga tiykarlanǵan materiallıq vakcinalar eń kóp qollanıladı.
Házirgi waqıtta terili haywanlar hám ıytlarda jırtqısh obadiń aldın alıw ushın isletiletuǵın joqarıdaǵı barlıq janlı mádeniyat vakcinaları joqarı nátiyjeli hám qawipsiz bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, Ondesteportdiń avianizatsiyalangan shtammlari hám ıyt búyreklerinen alınǵan kletka mádeniyatına maslastırılǵan shtammlar ortasındaǵı reaktogenlikda birpara ayırmashılıqlar ámeldegi (Ronborn, vakchum).
Íyt toqımalarınıń kletka mádeniyatına maslastırılǵan virus ıytlarda ensefalit rawajlanıwına alıp keliwi múmkinligi tastıyıqlanǵan. Bul kúlreń túlkiler ushın zıyanlı, biraq qızıl túlkiler ushın ulıwma zıyansiz bolıp tabıladı. Usınıń menen birge, túlkilerdiń eki túri de hesh qanday orınsız tásirinlersiz samolyotlanǵan shtamm menen emlengen bolıwı múmkin. Tap sonday nátiyjeler puta iti, qasqır qasqır hám fenek ushın da alınǵan.
Sońǵı payıtlarda ıytlardıń oba virusın óz ishine alǵan kóp komponentli vakcinalar islep shıǵıldı hám keń qollanila baslandı. Bunday vakcinalardıń abzallıqları anıq, olar emlew múddetleriniń qısqarıwı hám miynet ǵárejetleriniń sezilerli dárejede tómenlewi menen baylanıslı. Usınıń menen birge, kóp komponentli vakcinalardıń málim kemshilikleri de bar. Kombinatsiyalanǵan vakcinalar qollanılǵanda, oba komponentine immunitet reakciyası monovaksinni virustıń birdey dozasida qóllawda tómenlew ekenligi jazıp qoyıldı. Janlı susaytirilgan vakcinada ıyt obası virusı hám adenovirusdiń óz-ara tásiri immunitetti bastırıwǵa alıp keliwi múmkin. Parvovirus infektsiyası jırtqısh obaga qarsı janlı susaytirilgan hám vakcinanı kirgizgennen keyin, jırtqısh oba keselligin keltirip shıǵaradı. Bir vakcinada janlı Parvovirus hám oba strukturalıq bólimleriniń kombinatsiyasınan paydalanıw viruslardıń aralasıwı sebepli qosımsha immunosupressiya múmkinshiligın asıradı. Polivalent dáriler menen emlengen ıytlarda ensefalit jaǵdayları da belgilengen. Bir vakcinada janlı koronavirus hám basqa strukturalıq bólimlerdiń kombinatsiyası da jırtqısh oba keselligin keltirip shıǵarıwı múmkin. Tiri susaytirilgan vakcinalar qawipsiz hám nátiyjeli bolıwına qaramay, haywan denesi, vakcina hám átirap -ortalıqtıń unamsız faktorları ortasındaǵı óz-ara tásir sebepli júzege keletuǵın unamsız reakciyalar múmkin. Emlewden keyin, susaytirilgan tiri jırtqısh oba virusı ıytlardıń denesinde qısqa waqıt ishinde kóbeyip, o'tkinchi immunosupressiya hám trombotsitopeniyani keltirip shıǵaradı.
XX ásirdiń 70-jılları ortalarında, tábiy oshaqlardı joq etiw ushın birpara jabayı haywan túrlerin emlewge urınayotganda, qızıl panda hám qara ayaqlı paromlarda jırtqısh oba epizootiyasi qozǵatildi. Haywanlar tawıq embrionlerine susaytirilgan Ondesteport shtammidan vakcina menen emlenganiga qaramay, olar ólimge alıp keletuǵın jırtqısh oba belgilerin rawajlantirdilar. Bul qara ayaqlı paromlardiń pútkilley joq bolıp ketiwine alıp keliwi múmkin. Ámeldegi koloniyalardiń aqırǵı bólegin arnawlı tayarlanǵan formolvaktsin menen tolıq emlew arqalı túrlerdiń nobud bolıwınıń aldın alıw múmkin edi. Afrikalıq puta ıytlarında keselliktiń bólek jaǵdayları haqqında da xabarlar bar.
Tiri susaytirilgan vakcinalardıń sanap ótilgen kemshilikleri jırtqısh obadiń aldın alıw boyınsha keyingi izertlewlerdi xoshametlantirdi.
Sonıń menen birge, rekombinant vakcinalardı jaratıw boyınsha jumıslar alıp barılmaqta, ol jaǵdayda vektor retinde poxviruslar isletiledi, olar qızılsha virusı yamasa ıyt obasiniń sirt belokların kodlaytuǵın genlerdi alıp yuradi. Biraq, jańa túrdegi vakcinalar ele keń qollanilmagan, sebebi olardıń natiyjeliligi kem úyrenilgen. Rossiya daǵı teri fermalarında hám ıyt pitomniklarida jırtqıshlardıń obası boyınsha salıstırǵanda tabıslı epizootik jaǵdayǵa qaramay, emlew waqtında kemshilikler hám jabayı haywanlar arasında tábiy oshaqlardıń bar ekenligi menen baylanıslı ayırım kesellikler úzliksiz túrde belgilengenler etiledi. Soǵan uqsas jaǵday sırt elde rawajlanıp atır.
1978 jılda serengetida (Arqa Afrika ) sheńgel túlkiler arasında, 1991 jılda Afrika jabayı ıytlarında, 1992 jılda Kaliforniya baǵında ekzotik pıshıqlarda (arıslanlar, jolbarıslar, gepardlar, leoparlar, yaguarlar) epidemiyalar gúzetildi. Emlewdiń aynıwı 1992 hám 1993 jıllarda Indiana shtatında ıyt kushıkchalarida oba tarqalıwina alıp keldi. Evropa mámleketlerinde ıyt populyatsiyalari arasında oba tarqalıwınıń kóbeyiwi emlewdiń joq ekenligi yamasa aynıwı menen baylanıslı. Jabayı kunyalar obadiń múmkin bolǵan dáregi bolıp xizmet etiwi múmkin. AQSh, Evropa hám Afrikada ajıratılǵan haywanlardıń hár túrlı túrlerinen ajıratılǵan Izolatlar emlew shtammlaridan kelip shıǵadı, yaǵnıy. epidemiyalar Ronborn shtammidiń teris tásirinen kelip shıǵadı.
Emlewdiń natiyjeliligi tekǵana vakcinanıń sapası, bálki haywandıń immunitet sistemasınıń jaǵdayı menen de belgilenedi. Qaǵıyda jol menende, ıyt kushıkları 2-3 oyligida emlenedi. Bul jasqa shekem olar ıytlardıń oba virusın juqtırıwǵa shıdamlı ekenligine ıseniwedi. Íytler gnotobiontlar 1 hápteden kem bolǵan ıytlar obadiń viruslı virusın juqtırıwǵa eń beyim; 85% infektsiyadan 2-5 hápte ótkennen, ótkir ensefalitdan opat etdi. Usınıń menen birge, úlkenler ıytları arasında ólim dárejesi talay tómen bolıp, shama menen 30% ni quradı. Tábiy sharayatta kushıkchalar hámledarlıq waqtında onadan platsenta arqalı, sonıń menen birge uwız sutı arqalı alınǵan áyyemgiorlar arqalı passiv immunitetke iye. Áyyemgiorlardiń tek 2, 9 procenti kushıkchalarga platsenta to'sig'i arqalı kiredi, qalǵanları uwız sutı menen alınadı. Kushıkchalardagi áyyemgiorlardiń ulıwma dárejesi onadiń qan sarısuwındaǵı áyyemgiorlardiń shama menen 77% ni quraydı. Uwız sutı áyyemgiorlaridiń tiykarǵı bólegi turmıstıń birinshi kúninde immunitetli analardıńlardan kushıklarǵa ótedi.
Kushıkchalarni oba infektsiyasınan qorǵawda kolostral áyyemgiorlardiń roli tolıq tastıyıqlanǵan. Áyyemgior titrlari 1:20 hám odan tómen bolǵan kushıklar viruslı virustı juqtırıwǵa júdá bayqaǵısh ekenligi anıqlandi, 1:30 -1:40 titrli kushıkchalardiń 50% kesellikke shıdamlı, 1:100 hám odan joqarı Áyyemgior titrlari bolǵan kushıklar bolsa tolıq immunitetke iye.
Usınıń menen birge, kolostral áyyemgiorlardiń bar ekenligi tekǵana kushıklardı infektsiyadan qorǵaw etedi, bálki emlewdiń immunizatsiya tásirine de tosqınlıq etedi. Sol sebepli kushıkchalar qaysı jasda passiv immunitetti joytıwın hám emlewge beyim bolıwın biliw zárúrli bolıp tabıladı. Íytlerdıń kushıklarında kolostral áyyemgiorlardiń yarım omiri ortasha 8, 4 kún ekenligi anıqlandi. Kolostral áyyemgiorlarni joq etiw dárejesi kushıkchalardiń ósiw tezligine tuwrıdan-tuwrı proportsional bolıp tabıladı. Tezirek ósetuǵın ıytlar passiv immunitetti joǵatadı hám emlewge beyim boladı. 7 háptelik jasda kushıkchalardiń shama menen yarımında kolostral áyyemgiorlar joq, qalǵanlarında bolsa olar qorǵaw ushın etarli titrda bar. Ana áyyemgiorlari 12-14 háptege shekem dawam etiwi hám emlew virusına ırkinish beriwi múmkin.
vakcinalardan paydalanıw boyınsha jergilikli kórsetpeler ıytlardıń kushıkların eki basqıshda emlewdi usınıs etedi.
oba rawajlanıwınıń inkubatsiya dáwirinde bolǵan haywanlar emlengen táǵdirde, emlew viruslı virus keltirip shıǵaratuǵın keselliktiń rawajlanıwına sebep boladı. Eger infektsiyadan keminde 2 hápte aldın ámelge asırılsa, emlew tolıq nátiyjeli bolıwı múmkin, eger ol infektsiyadan 1-7 kún aldın ámelge asırılsa, nátiyjesiz boladı hám infektsiya rawajlanıwınıń inkubatsiya dáwirinde infektsiyadan keyin ámelge asırılsa, keselliktiń rawajlanıwın kúshaytadı.
Infektsion rawajlanıwınıń inkubatsiya dáwirinde viruslı virustıń múmkin bolǵan tásirin zıyansizlentiriw jáne onı emlew menen kúsheytiwge múmkinshilik beretuǵın emlew sxemasın islep shıǵıwǵa urınıslar etildi. Ush emlew rejimi salıstırıwlandi: dástúriy (kolostral áyyemgiorlar bolmaǵan táǵdirde bir emlew), kúshaytiruvchi emlew (immun sarısuwdı aldınan jiberiw hám 14 kúnden keyin emlew) hám bir waqtıniń ózinde emlew (emlew hám immun sarısuwdı bir waqıtta jiberiw). Málim bolıwısha, eń jaqsı nátiyjelerge dástúriy yamasa emlew kúsheytgishi, bir waqtıniń ózinde emlew bolsa emlew natiyjeliligin pasaytiradi.
Kolostral áyyemgiorlardan tısqarı emlew natiyjeliligine basqa faktorlar da tásir etedi. vakcinaǵa juwap bermaslik denediń immunitet tańsıqlıǵı jaǵdayı menen baylanıslı bolıwı múmkin. Házirgi waqıtta bul mashqala jóneltirilgen tuqım násilshilik menen baylanıslı halda kusheytip atır. Bunday haywanlardıń anıq sanı belgisiz, biraq olar jasalma túrde bostiriladigan ıytlarda kórsetilgen immunitet tańsıqlıǵı haywanlarına tásir etiwshi faktorlar arasında zárúrli rol oynawı múmkin.
Emlew natiyjeliligine tásir etiwshi faktorlar arasında haywandıń hálsizleniwi yamasa ol jaǵdayda qandayda bir kesellik bar ekenligin de atap ótiw kerek. Kushıkchalarda immunitettiń hálsizleniwi joqarı ıǵallıq, temperatura hám stress sharayatında gúzetiledi.
Íytler obasiniń aldın alıw ushın tiykarınan jergilikli assotsiatsiyalangan vakcinalar, sonıń menen birge import etilgen vakcinalar qollanıladı. Jergilikli dáriler arasında " Biocenter" MCHJ tárepinen tayarlanǵan vakcinalar eń keń qollanıladı : biokan D (jırtqısh obaga qarsı ), DPAL (oba, Parvovirus enterit, adenovirus infektsiyaları hám ıytlardıń leptospiroziga qarsı ). " Narvak" mámleketlik emes shólkemi Multikan-4 (oba, adenovirus infektsiyaları, Parvovirus hám koronavirus enteritlari hám ıytlardıń leptospiroziga qarsı ), Multikan-6 (oba, adenovirus infektsiyaları, Parvovirus hám koronavirus enteritlari hám leptospirozga qarsı ) vakcinaların tayarlaydı. hám Multikan-8 (joqarıdaǵı keselliklerden tısqarı hám qutırıwǵa qarsı ).
25 jıldan artıq waqıt dawamında Rossiya federatsiyasi den sawlıqtı saqlaw ministrliginiń poliomielit hám viruslı ensefalit institutı jırtqısh obaga qarsı qurǵaqlay materiallıq virus vakcinasın (vakchum) islep shıǵardı. FSU vNIIZGE jırtqısh obaga qarsı monovaksin islep shıǵaradı hám Parvovirus enterit, gepatit, jırtqısh oba hám qutırıwǵa qarsı baylanıslı. vniivvim sonıń menen birge, jırtqısh oba, enterit hám jırtqısh gepatitke qarsı qurǵaqlay hám úsh valentli materiallıq obaga qarsı vakcinanı shıǵaradı. Joqarıdaǵı barlıq vakcinalar tuga muwapıq shiǵarıladı. oba ushın immunogenlik virus titriga qaray bahalanadı : " Biocenter" MCHJ tárepinen islep shıǵarılǵan hár besinshi emlew ceriyasi torzofretkalarda qosımsha qadaǵalawǵa alınadı. Emlengen hám qadaǵalaw etiwshi haywanlar jırtqısh Snayder Xill oba virusınıń viruslı shtammini juqtıradi.
Jergilikli vakcinalar menen bir qatarda tómendegi import qılınǵanlar da qollanıladı : Geksadog, Tetradog (Frantsiya — Merial kompaniyası ), vangard-5. 7 ( AQSh-Pfizer kompaniyası ), Nobivak (Gollandiya -Intervet kompaniyası )
Bul kesellikke qarsı gúres ilajları jırtqısh obadiń aldın alıw hám joq etiw boyınsha kórsetpelerge muwapıq ámelge asıriladı (Rossiya awıl xojalıǵı ministrligi veterinariya departamenti tárepinen 25. 04. 1997 jılda tastıyıqlanǵan ).
Íytlerda obadiń eń tipik hám keń tarqalǵan sebepleri emlew waqtın itibarsız qaldırıw bolıp tabıladı. Tayın dári-dármanlardı tasıw hám saqlawda qáteler ıytlarǵa profilaktikalıq emlew natiyjeliligine sezilerli tásir kórsetedi; ampulalarni (flakonlarni) jabıwdıń aynıwı, mazlatılǵan qurıtılǵan úlginiń forması hám kórinisin ózgertiw. Sol sebepli, vakcinanı satıp alıp atırǵanda, preparatdiń kórinisin onı isletiw boyınsha kórsetpelerde jazılǵanlar menen salıstırıwlaw kerek.
Kóbinese vakcinanı suyultirish ushın arnawlı qollanılatuǵın eritpeler emes, bálki hár qıylı pH ma`nisine iye qaynatilgan suw isletiledi; bunday ortalıqta emlew virusı júdá tez o'ladi. Islep shıǵarılǵan vakcinanı 1 saattan artıq saqlaw úzil-kesil túrde qadaǵan etiledi. Shıyshelar hám rezina tıǵınlar qopqog'ini dezinfeksiya qılıw ushın spirtli ishimlikler hám basqa dezinfektsiyalovchi qurallardan paydalanmaslik kerek. oba vakcinasın suyultirish ushın arnawlı usılda tayarlanmagan basqa aktiv bolmaǵan biologiyalıq ónimlerden paydalanıw qadaǵan etiledi. Qóllaw ushın tayarlanǵan vakcina úlgileri jaqtılıq, tuwrıdan-tuwrı quyash nurı, ıssınan qorǵawlanǵan bolıwı kerek. Preparatdiń usınıs etilgen dozasini ózgertiw úzil-kesil túrde qadaǵan etiledi.
Ilgeri xarakteristikalanǵan faktorlarǵa qosımsha túrde, kóbinese itibarǵa alınbaytuǵın sanitariya tárepine de áhmiyet beriw kerek. Emlewdi baslawdan aldın, termometriyani ótkeriw kerek hám hesh qanday jaǵdayda dene temperaturası kóterilgen ıytlardı emlemaslik kerek. Emlew baslanıwınan 7-10 kún aldın haywanlardı degelmintizatsiya qılıw júdá zárúrli, sonıń menen birge odan keyingi dáslepki kúnlerde júriw jaylarında, tamashalarda, kórgezbelerde hám taǵı basqalarda haywanlar ortasındaǵı baylanıs minimal dárejege túsiriliwi kerek.