«Chorvachilikni mexanizatsiyalashtirish» kafedrasi «Metrologiya, standartlashtirish va sertifikatlash»

Shponkali birikma uchun o’tkazishni hisoblash ………………..
7	Shlisli birikmalar uchun o’tqazishlarni hisoblash va tanlash ..............

Mavzu: ASOSIY TUSHUNCHALAR VA QOIDALAR

(birikma, teshik va val, o’tqazish, tirqish , tarang va oraliq tushunchalari)

Mashina va mexanizmlar bir qattor detallardan tashkil topgan bo’lib, ular ishlash jarayonida bir-biriga nisbatan harakatda yoki qo’zg’almas holatda bo’ladi. Ko’p hollarda mashina detallari tekis, silindrsimon, konussimon va shu kabi oddiy yuzlar bilan chegaralangan geometrik shakllardan iborat bo’ladi. Buning asosiy sababi oddiy shakldagi yuzalarni hosil qilish kinematik va texnologik nuqtai nazardan qulay bo’ladi. Detal hosil qiluvchi oddiy geometrik shakllar uning elementlari deb ataladi.
Dettallar bir-birini butunlay yoki qisman qamraganda birikma hosil qilinadi.
Qamrovchi detal elementi – teshik, qamralgan detal elementi – val deyiladi. Teshik va val deb nomlanishi shartli hisoblanadi. Masalan, shponkali birikmada, shponka val, val pazi esa teshik hisoblanadi.
Birikma hosil qilgan detallar o’lchamlar bilan xarakterlanadi. O’lchamlar (diametr, uzunlik balandlik va boshqa) sonli ko’rsatkichlar bo’lib birlik miqdorda ifodalanadi. Mashinasozlikda o’lchamlarni millimetrlarda belgilash qabul qilingan. Shartli belgilanishi lotin alfavitini katta xarflari bilan - teshik (D), kichik xarflari bilan – val (d) belgilanadi.
O ’lchamlar tanlash hisoblash (mustaxkamlikka, qattiqlikka va charchashga chidamlilikka) va konstruktivlash hossalarini e’tiborga olgan holda normal o’chlamlar hosil qilinadi.
Konstruktorlar tomonidan mustahkamlik shartlari asosida hisoblab topilgan va standartlashtirilgan sonlar qatoriga moslab qabul qilingan birikmaning o’lchami nominal o’lcham D_n , d_n deb ataladi. Mashinada umumiy birikuvchi yuzalarga ega bo’lgan teshik va valning nominal o’lchamlari bir-biriga teng bo’ladi, ya’ni D_n = d_n.
H