Choriyev Anvar

«Badoyi’ ul-vaqoyi’» («Nodir voqealar») nomli asar muallifi XV asrning oxiri va XVI asrning birinchi yarmida o’tgan taniqli adib va olim Zayniddin Vosifiy yoki Zayniddin Mahmud ibn Abduljamildir. U 1485 yili Hirotda tug’ilgan.

1. 
   Tarixiy manbashunoslikning dolzarb muammolari. (Tuzuvchilar: A.A. Madraimov.G.S. Fuzailova) T. TDPU, 2001. 53-bet.
   

Otasi o’ziga tinch va ma’lumotli kishi bo’lib, Sulton Husayn mirzo saroyida kichik lavozimlardan birida munshiy yoki voqeanavis bo’lgan.
Zayniddin Vosifiy yaxshi o’qida, ilohiyot, tarix, adabiyot va boshqa ilmlarni puxta egalladi. 16 yoshida qarindoshi va Hirotning tariqli zotlaridan biri bo’lgan amir Sohibdoroning yordami orqasida Aliger Navoiyning diqqat-e’tiborini qozonishga muyassar bo’ldi. U 1500-1502 yillari hirotlik nufuzli amir Shohvali ko’kaldoshning xonadonida muallimlik qildi, 1502-1507 yillari Sulton Husayn mirzoning o’g’illaridan Faridun Husaynning kutubxonasida kitobdor mansabida ishladi. 1507-1511 yillari Vosifiy Shohruh mirzo madrasasida Xurosonda ko’zga ko’ringan ilohiyot olimi Imodiddin Ibrohimdan ta’lim oldi.
Zayniddin Vosifiy 1511 yili Xurosonda Safaviylar hukmronligi o’rnatilishi va sunniy mazhabidagi musulmonlarni ta’qib etish kuchayganligi tufayli 1512 yilning 17 aprelida bir guruh ruhoniylar sayyid Shamsiddin Kurti, amir Husayn va boshqalar bilan birga Movarounnahrga keldi va umrining oxirigacha shu mamlakatda istiqomat qildi. U Movarounnahr va Turkistonning ko’pgina shaharlari Samarqand, Buxoro, Yassi, Sabron, Shohruhiya, Toshkent va boshqalarida istiqomat qildi va mudarris, imom, tarbiyachi, masalan, Suyunchxojaning kenja o’g’li Navruz Axmadxonning tarbiyachisi bo’lib xizmat qildi, Shohruhiyada bo’lgan yillari esa Keldi Muhammadxon hukumatida qozi askar lavozimida turdi. Vosifiy 1551 yili Toshkentda vafot etdi va muqaddas manzilgohlardan shayx Xovand Tahur mozoriga dafn qilindi.

Xulosa

O`zbekistonda islohatlarning davomiyligini ta`minlash hamda demokratik fuqarolik jamiyatini shakllantirish yoshlarimizga, ya`ni mamlakatimiz kelajagini barpo eta oladigan, faravon va baxtli hayotni o`z mehnati bilan yarata oladigan va unda yashashga haqli bo`lgan yosh avlodga bog`liq. Bunda yoshlardan, birinchi navbatda, mukammal bilim olish, ta`lim sohasidagi islohatlarning barcha talablarni ongli anglay bilishi va bajara bilishi talab etiladi. Yurtboshimiz bu haqda alohida urg`u bergan holda: “Bugun yoshlarimiz hal qiluvchi kuch bo`lib hayotga kirayapdi. Men bu yoshlarga o`zimga ishongandek ishonaman”¹ degan fikrlari yoshlarimizning o`z qobiliyati va iste`dodini ro`yobga chiqarishga hamma imkoniyatlar yaratilganiga aminmiz.
Tarix- xalq ta`limining qudratli vositalaridan biri. Ko`p asrlar davomida ulug` mutafakirlarimiz va ma`rifatparvarlarimiz, tomonidan yaratilgan tarixiy yozma yodgorligimiz, ularning tarixiy saboqlari, qiymat va tavsifi avlodlarning ma`naviy- axloqiy shakllanishiga ta`sir ko`rsatib kelgan.
Istiqlol tantanasi bilan bugungi kunda barkamol avlodni asrlar osha sayqal topgan milliy qadriyatlarimiz, urf odatlarimiz rihda tarbiyalash, madaniy merosimiz, ma`naviy boyligimizni har tomonlama o`rganib, ta`lim tarbiya sohasida qo`llashga keng imkoniyatlar yaratildi. Aynigsa ajdodlarimizning yaratgan ma`naviy boyliklarini chuqur o`rganish, milliy istoqbol g`oyasi asosida tahlil va tasnif etish muhim vazifalar sirasiga kiritildi.
Bugunda yuqorida ta`kidlab o`tganimizdek, ajdodlarimiz yaratgan ma`naviy qo`lyozma boyliklarimiz yangicha o`rganilmoqda va kitob holida chop etilmoqda. Tariximizning o`qilmagan saifalari tiklanmoqda yoki yangi bilimlar bilan to`ldirilmoqda. Ana shunday jarayonda manbashunoslik fanini ahamiyati yanada oshmoqda. Hozirgacha 20 dan ortiq ajdodlarimizning asarlarini yangicha mazmunda chop etilishi va 30 dan ziyod ilmiy tadqiqot ishlarini bajarilishi fikrimizni isbotidir.
¹ I.A. Karimov. “Tarixdan saboq olib, zamon bilan ham qadam bo`lib yashash – bugungi hayotning o`tkir talabi”, - 19 -jild. T. O`zbekiston. 1999. 135-bet.
Shu o`rinda ajdodlarimiz tomonidan yaratilgan tarixiy asarlar qayta o`rganilmoqda va yangi tahrirda o`quvchilar ommasiga etkazilmoqda. Tarixiy fakt va voqealar bayoni inson xarakteri, ma’lumot beruvchi shaxs, guruh, firqa, sulola, mazhab va mamlakatlar manfaati yo’lida turlicha talqin qilinishi mumkin. Jumladan, O’zbekiston yaqin tarixi mamlakatimizning XIX asr ikkinchi yarmi va XX asr boshlaridagi siyosiy voqealar turli davrlarda, manbalarda va turli mualliflar tomonidan turlicha talqin qilinmoqda. Bular o’z davrida yaratilgan yozma yodgorliklar, tarixiy hujjatlar va solnomalarda qanday bayon qilingan? Sho’ro davrida qanday tushuntirildi? Va nihoyat mustaqillik sharoitida tarixiy adolatni tiklash, manbalar asosida xolis va ob’ektiv bo’lib o’tgan voqealarni bilishimiz mumkin va kerak. Bu esa manbashunoslik fanisiz, manbalarga ilmiy yondoshuvsiz mumkin emas. Chunki, o’sha davrdagi yozma yodgorliklar aksariyati arab alifbosi asosidagi yozuvimizda, bir qismi rus tilida ham bitilgan va o’sha davrga xos tarixiy xususiyatlarga ega. Demak, manbashunoslik fani yurtimiz tarixi to’g’risida xolis va ob’ektiv bilim olishga, o’zligimizni anglashga, boy va qadimiy madaniyatimizni bilishga xizmat qiluvchi tarix fanining muhim sohalaridan biridir


¹ I.A.Karimov. Yuksak ma`naviyat - engilmas kuch. T”Ma`naviyat”, 2008. 97-bet