Chizmachilik

 
f ) radial-porshenli 
 
g) aksial-porshenli 
 

---

249 
 
h) krivoship-porshenli 
 
i)markazdan qochuvchi parrakli (plastinkali) 
 
2. Purkaydigan nasos (ejektor, injektor, suv va bug‘ 
purkaydigan  elevator): 
 
a) umumiy belgilanishi 
 
b) suv purkaydigan 
 
d) bug‘ purkaydigan 
 
3. Ventilyator: 
 
a) markazdan qochma 
 
b) o‘q 
 
d) havo yig‘uvchi 
 
e) berk klapan 
 
f ) ochiq klapan 
 
g) saqlovchi klapan 
 
h) bosim sozlovchi 
 
i) qaytma klapan 
 
j ) gidrotizimga suyuqlik хaydovchi nasos 
 
k) kompressor 
 
l ) gidromotor 
 
m) pnevmomotor 
 
n) pnevmatik silindr 
 
 
B. Tarmoq elementlarining shartli grafik belgilari  (O‘zDSt 2.780:98) 
Nomi 
Shartli belgisi 
1. Bak: 
 
a) atmosfera bosimli 
 
b) ichki bosimli (atmosfera bosimidan yuqori) 
 
d) ichki bosimli (atmosfera bosimidan past) 
 
2. Akkumulyator: 
 
a) pnevmatik (rezervuar, ballon, havo yig‘uvchi) 
 
b) gidravlik 
 
3. Suyuqlik yoki havo filtri 
 
4. Nam yoki moy ajratuvchi: 
 
a) qo‘lda chiqariluvchi kondensat 
 
b) avtomatik chiqariluvchi kondensat 
 

---

250 
 
5. Nam ajratuvchki filtr: 
 
a) qo‘lda chiqariluvchi kondensat 
 
b) avtomatik chiqariluvchi kondensat 
 
6. Havo (gaz)ni kimyoviy usulda quritish 
 
7. Separator (suv ajratgich) 
 
8. Kondensatli ajratgich (kondensatli tuvak) 
 
9. Namlagich 
 
O‘zining  vazifasiga  ko‘ra  gidravlik  va  pnevmatik  sxemalar  strukturali, 
prinsipial va birlashtirish, ulash (montaj) sxemalari turlariga bo‘linadi. 
Strukturali  sxemada  buyumning  barcha  asosiy  funksional  qismlari 
(elementlar,  moslama  va  funksional  guruhlar)  hamda  ular  orasidagi  asosiy 
bog‘lanishlar ko‘rsatilib, o‘zaro bog‘lanishlar chizig‘ida suyuqlik (gaz) oqimining 
yo‘nalishi tasvirlanadi. 
Prinsipial  sxemada  elementlar  tarkibi  va  ular  orasidagi  bog‘lanishlar  tola 
ko‘rsatiladi. Unda buyumning ishlash prinsipi to‘g‘risida to‘liq ma’lumot beriladi. 
Ulash  (montaj)  sxemasida  buyum  qismlarining  ulanishi  tasvirlanib, 
biriktiruvchi  trubalar  aniqlanib,  ularni  ulash  va  olib  kirish  joylari  ko‘rsatiladi. 
Ulash sxemalari prinsipial sxemalar asosida ishlab chiqiladi. 
Gidravlik  va  pnevmatik  sxemalarda  elementlar  va  qurilmalar,  odatda, 
dastlabki vaziyatida tasvirlanadi. 
Masalan,  prujinalar  siqilgan  holatda,  teskari  klapan  yopiq  vaziyatda 
tasvirlanadi. 
Vaziyat belgisiga kiruvchi harflar element nomining boshlang‘ich harflaridan 
iborat bo‘ladi: filtr-Fi, nasos-N, bosimli gidroklapan-GK, gidrokuchaytirgich-GC, 
moy purkagich-MP. Tartib raqamlari elementlarning sxemada joylashishiga qarab 
yuqoridan  pastga  va  chapdan  o‘ngga  qarab,  suyuqlik,  gaz  (havo)  manbaidan 
boshlab  beriladi.  Bir  xil  elementlarga  bitta  vaziyat  raqami  berilib,  uning  yonida 
qavs ichida 2 (1), 2 (2), 2 (3)... kabi yoziladi (31.1-rasm). 

---

251 
 
3.1-rasm 
Standart  talabiga  ko‘ra  o‘tkazuvchi  quvur  (truboprovod)larni  o‘qsiz  ikkita 
chiziq bilan, bitta yo‘g‘on chiziq bilan, o‘zaro tutashtirilgan detal va armaturalarni 
kontur chiziq bilan tasvirlash mumkin. 
Qurilishda  issiq  va  sovuq  suv,  gaz,  kanalizatsiya  trubalarini  bir-biridan  farq 
qilish  uchun  raqam  bilan  belgilanadi  yoki  har  xil  yo‘g‘onlikdagi  chiziqlar  bilan 
tasvirlanib, ularga tushuntirish yoziladi. 
Gidravlik va pnevmatik sxemalar bir xil chiziladi va kinematik sxemalar kabi 
o‘qiladi. 
31.2-rasmda  parallel  kuzatuvchi  va  ko‘chiruvchi  bir  koordinatali  stanokning 
sxemasi berilgan bo‘lib, u quyidagicha o‘qiladi. 
        31.2-rasm 

---

252 
 
Suyuqlik F, bo‘shliqqa va bir vaqtning o‘zida boshqariluvchi zolotnik teshigi