Chizmachilik

 
Nazorat savollari 
1. 
Buyumlar  va  ularning  turlariga  nimalar  kiradi?  Konstruktorlik 
hujjatlarning turlariga-chi? 
2. 
Eskizlar qanday hujjat?, Ish chizmalari-chi? 
3. 
Yig‘ish chizmalarida soddalashtirishlar qanday bajariladi? 
4. 
Yig‘ish chizmalari qanday tuziladi? 
5. 
Buyumning yig‘ish chizmasi qanday o‘qiladi? 
6. 
Yig‘ish  chizmalarda  tugun  va  armaturalarning  qanday  amaliy 
ahamiyati mavjud? 
 
X BOB. SXEMALAR 

---

233 
 
 
29. Umumiy tushunchalar 
Sxema loyihaga oid grafik hujjat bo‘lib, unda buyum qismlarining tarkibi va 
ular  orasidagi  bog‘lanishilar  ko‘rsatiladi. Buyumlarni  loyihalash,  sozlash,  nazorat 
qilish, tuzatish va ulardan foydalanish hamda mexanizm, asbob, moslama, inshoot 
va  hokazolarning  harakat  (ish)  jarayoni  ketma-ketligi  sxemalarda  tushuntirib 
beriladi. 
Sxemalar mashina va mexanizmlarning vazifasiga ko‘ra harakat jarayonlarini 
aniqlash, ularni ishga sozlash va to‘g‘rilash hamda o‘rnatishda qo‘llanadi. Shunday 
qilib,  buyum  qismlarini  va  ular  orasidagi  bog‘liqlikni  shartli  belgilar  bilan 
tasvirlovchi konstruktorlik hujjati sxema deyiladi. 
Barcha  sxemalar  standart  talabi  bo‘yicha  chiziladi.  Ular  asosan  to‘g‘ri 
burchakli  proyeksiyalarda  bitta  ko‘rinishda  yoyilgan  holda  chiziladi.  Zarur 
bo‘lganda aksonometrik proyeksiyada chizilishi ham mumkin. 
Sxemalar  masshtabga  rioya  qilmasdan  chiziladi.  Standart  detallar  uchun 
chizmalarda  yozma  tushuntirishlar  berilmaydi,  ammo  standart  bo‘lmagan 
detallarga yozma tushuntirishlar berilishi shart. 
Sxemalarda  mashina  hamda  mexanizmlarning  yig‘ish  birliklari  yaxlit 
tasvirlanadi va ular sxema elementlari deyiladi. Bularga nasos, podshipnik, mufta 
va boshqalar kiradi. 
Sxemalarda  buyumlarga  kirmaydigan  elementlar  buyum  uchun  xizmat 
qiladigan bo‘lsa, ular ingichka shtrix-punktir chiziq bilan tasvirlanadi. Lekin uning 
joyi va bajaradigan ishi tushuntirish matni orqali ifodalanadi. 
Standart  tomonidan  quyidagi  atama  va  ta’riflar  yetakchi  tasnifli  guruhlarda 
belgilangan.